‘Student als docent kan voordeel zijn voor iedereen’

Opinie | door gastauteurs

12 januari 2024 | Is het een goed idee om studenten onderwijstaken uit te laten voeren in het hoger onderwijs? Voor bepaalde afgebakende taken en met de juiste voorbereiding kan dat zeker. Dit kwam naar voren uit een uitgebreide systematische reviewstudie naar het inzetten van studenten in het onderwijs, schrijven Izaak Dekker, Marieke Thurlings, Laurie Delnoij en Jan van der Veen.

In de reviewstudie werden 111 studies uit de periode 2002 tot 2022 meegenomen. Daarin werd beschreven hoe de studenten werden voorbereid op hun docentrol, wat ze deden en wat dit opleverde voor de student die lesgaf en voor de studenten die les van hen kregen. De review werd uitgevoerd door Izaak Dekker (HvA), Marieke Thurlings (TU/e), Laurie Delnoij (UM) en Jan van der Veen (TU/e) in opdracht van het landelijke StuKO project van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Medisch en praktisch: Peer assisted learning

Het viel op dat de meerderheid van de studies afkomstig was uit het medisch onderwijs (52 procent), gevolgd door bètastudies (33 procent). In die contexten wordt het vaak Peer assisted learning (PAL) genoemd. Studenten worden in de medische context ingezet om medestudenten praktische handelingen te leren uitvoeren, zoals een infuus aanleggen, hechten, begeleiden van een snijpracticum of leren werken met echoscopie apparaten. In de bètacontext begeleiden ze vaak practica in een laboratorium bij scheikunde. 

De studenten die dit soort onderwijs verzorgen, hebben zelf het vak al gevolgd.  Ze krijgen als voorbereiding vaak een inhoudelijke opfrisser, didactische voorbeelden en praktische oefeningen. Zo weten ze hoe ze een projectgroep kunnen coachen of hoe ze studenten op gang kunnen helpen zonder het antwoord weg te geven. De lesgevende studenten waarderen die praktische insteek: de instructeur modelleert wat wordt verwacht, laat hen hier mee oefenen en geeft feedback. Het voegt in hun ogen nog waarde toe als de studenten tijdens het geven van onderwijs nog supervisie of intervisie krijgen.  

Peer assisted study sessions

Een andere vorm waarbij studenten een docentrol vervullen heet supplementele instructie, ook wel peer assisted study sessions (PASS). Deze vorm komt vaak voor buiten de medische en scheikundige setting. Het betreft een methode waarbij een student in aanvulling op colleges de reeds geïntroduceerde lesstof met behulp van collaborative learning strategies oefent met medestudenten. Dat doen studenten door bijvoorbeeld allemaal een deel van de stof te bestuderen en aan elkaar te presenteren of samen te werken aan complexe opgaven. 

Deze methode wordt op meer dan 1500 universiteiten gebruikt in allerlei verschillende disciplines. In tegenstelling tot PAL is aanwezigheid bij PASS vrijwillig. Dit gaat gepaard met een vaak lagere opkomst. Per continent is er een internationaal centrum dat supervisoren traint en instellingen accrediteert. De supervisoren leren hoe ze studentassistenten volgens een vast programma voorbereiden op hun onderwijsgevende taak. Tijdens die training wordt – net als bij PAL – het gewenste gedrag gemodelleerd door de supervisor en krijgen studenten de kans dit samen te oefenen. De lesgevende studenten worden getraind om studenten zowel individueel als gezamenlijk de antwoorden te laten vinden.

Toegevoegde waarde student als docent

Studenten zijn over zowel PAL als PASS in de evaluaties in bijna elke studie positief. De methodes leiden bovendien tot betere studieprestaties als ze aanvullend op het bestaande onderwijs worden ingezet. De effecten van PAL zijn ook bestudeerd door het te vergelijken met situaties waarin hetzelfde onderwijs werd verzorgd door docenten. In die gevallen werd het meestal net zo positief geëvalueerd. Lesgevende studenten doen het dus qua prestaties niet slechter. Voorwaarde is wel dat de student-docenten zijn voorbereid en dat het onderwijs praktisch en afgebakend van aard is. 

PASS is vooral bestudeerd door deelnemende studenten te vergelijken met studenten die niet deelnemen. Ook wanneer hierbij wordt gecontroleerd voor studentkenmerken, komt telkens naar voren dat deelname gepaard gaat met betere prestaties. Dat geldt voor zowel de studenten die lager als hoger presteerden bij eerdere opleidingen en vakken Vier studies hebben ook expliciet de meerwaarde van het trainen van de studenten onderzocht. Deze laten consistent zien dat studenten die leskrijgen van getrainde studenten beter presteren op examens. De studenten die zelf het onderwijs verzorgen, geven vaak aan hierdoor leiderschaps- en communicatiecompetenties te ontwikkelen en krijgen meer vertrouwen in hun lesgevende kwaliteiten.

Unieke meerwaarde voor student

Kwalitatieve studies laten zien dat studenten als docenten iets unieks bieden. Het zijn laagdrempelige begeleiders die geen last hebben van de vloek van kennis: wanneer je iets inhoudelijk goed snapt, begrijp je niet meer wat anderen er niet aan snappen. Dit wordt ook wel uitgelegd met sociale en cognitieve congruentie. De lesgevende studenten staan cognitief dichter bij de studenten, omdat ze meer vergelijkbare denkkaders en terminologie gebruiken. Ook staan ze sociaal dichter bij de studenten, waardoor het laagdrempeliger is voor studenten om feedback te vragen en toch ‘domme’ vragen durven te stellen. Dit helpt te verklaren waarom studenten voor de klas überhaupt een goed idee kan zijn. 

In de literatuur misten we een theoretisch model waarmee ook de impact van voorbereiding op het lesgevende gedrag van de studenten wordt begrepen. We presenteren hiervoor in de review zelf een voorstel. Ook roepen we onderzoekers op om vaker de interactie tussen de voorbereiding, lesgevend gedrag en leereffecten in kaart te brengen, ook bij andere studierichtingen met studenten in docentrollen. 

Link naar de volledige engelstalige reviewstudie: OSF Preprints | A systematic review on near-peer teaching in higher education: Training, types of instruction, and outcomes

Studenten worden steeds meer en breder ingezet bij het verzorgen van onderwijsactiviteiten, mede door de extra middelen vanuit het studievoorschot. Het Ministerie van OCW initieerde het StuKO project om de kwaliteit van deze inzet te verbeteren en goede praktijken te erkennen en waarderen. In drie deelprojecten werken medewerkers vanuit verschillende hoger-onderwijsinstellingen aan 1) het bijeenbrengen van kennis over wat werkt, 2) het ontwikkelen van training en toetsing door middel van pilots en 3) het uitwerken van landelijke erkenning, certificering en peer review.