‘Model toont belang samenwerking in teams bij Design-Based Education’
In het hoger onderwijs is steeds meer erkenning voor de cruciale rol van vraagstukken uit het werkveld als katalysator voor leren. Het onderwijsconcept Design-Based Education (DBE), geïntroduceerd door NHL Stenden Hogeschool, sluit hier goed bij aan. In DBE werken studenten, docenten, onderzoekers en werkveldprofessionals samen aan innovatieve oplossingen voor real-life vraagstukken. Zij leren, onderzoeken en ontwerpen samen.
DBE geeft ruimte om te experimenteren en te leren van succes en falen. Daarnaast geeft het studenten de mogelijkheid invulling te geven aan een groot deel van hun eigen leerproces. Zo leren studenten eigen talenten, kwaliteiten en valkuilen ontdekken.
DBE is hogeschoolbreed geïmplementeerd en heeft dus gevolgen voor de taken en activiteiten van alle docenten binnen de hogeschool: Voor de meeste docenten geldt dat zij veranderingen moesten aanbrengen in de manier waarop zij onderwijs verzorgen. Inmiddels hebben docenten de nodige ervaring opgedaan en lessen geleerd. Niettemin bestaan onder docenten nog vragen over de invulling van hun taken, activiteiten en de samenhang daartussen.
Met deze vragen in ons achterhoofd hebben we een ontwerpgericht onderzoek uitgevoerd – een onderzoeksmethode die past bij DBE-. Het doel van het onderzoek was om inzicht te krijgen in deze taken en activiteiten van docenten en om hen meer duidelijkheid te geven en houvast te bieden. Hierbij hebben we relevante literatuur bestudeerd en gesprekken gevoerd met zowel beginnende als ervaren docenten van verschillende opleidingen, evenals met onderwijsadviseurs en professionaliseringsadviseurs binnen de hogeschool. Vervolgens hebben we verschillende prototypes gevalideerd en doorontwikkeld. Het resultaat van dit ontwerpgericht onderzoek delen we in dit artikel.
Goed onderwijs maak je samen
Uit de gesprekken kwam naar voren dat samenwerking tussen docenten essentieel is bij DBE, veel meer dan in conventioneel onderwijs. Zoals een van de deelnemende docenten opmerkte: “Vroeger kon ik mijn eigen les voorbereiden en individueel werken, maar DBE vereist veel meer samenwerking en gezamenlijke ontwikkeling.” Een andere docent benadrukte: “De kwaliteit van DBE hangt af van de kwaliteit van ons hele team”. Daarom, zo werd gemeld, “is het van belang is dat we als team een gedeelde visie hebben op DBE.”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Teamgesprekken zouden daarom moeten gaan over het waartoe van onderwijs en hoe DBE daaraan kan bijdragen. Daarnaast vraagt DBE van docenten dat zij weet hebben van elkaars expertise en weten hoe het curriculum is opgebouwd. Het werken met real-life vraagstukken betekent immers dat de leer-, onderzoek- en ontwerpprocessen niet steeds op eenzelfde manier verlopen en er specifieke expertise van werkprofessionals en docenten uit verschillende disciplines nodig is.
Op basis van bovenstaande bevindingen hebben we gekozen om de taken en activiteiten van een docent in DBE niet individueel te benaderen, maar vanuit het team. Zoals een van de deelnemende adviseurs aangaf: “Het opdelen van losse individuele docenttaken doet geen recht aan het holistisch beeld van DBE”. Daarom hebben we het DBE-teammodel ontworpen. Dit ondersteunt DBE-teams bij het inzichtelijk maken van alle taken en activiteiten die nodig zijn om kwalitatief goed DBE-onderwijs aan te bieden. Het begrip ‘team’ kan flexibel gebruikt worden, al naar gelang de definitie ervan bij een specifieke opleiding of domein. Zo kan het gaan om bijvoorbeeld een opleidingsteam, jaarteam, semesterteam, moduulteam, minorteam of projectteam.
Het DBE-teammodel
Het DBE-teammodel bestaat uit drie hoofdtaken: 1) Leren van en met elkaar in een DBE-team; 2) Innoveren van onderwijs, en 3) Verzorgen van onderwijs. Deze hoofdtaken bestaan uit deeltaken die verschillende activiteiten met zich meebrengen. In het model, weergegeven in Figuur 1, zijn de taken en activiteiten van een DBE-team holistisch weergegeven. We benadrukken de onderlinge verbondenheid van deze taken en activiteiten. In de buitenste rand van het model hebben we de invloed van onderzoek en externe ontwikkelingen op onderwijs vanuit zowel de maatschappij, het werkveld en onderzoek opgenomen. Zo benadrukken we dat onderwijs niet op zichzelf staat, maar verbonden is met de wereld om ons heen.
Figuur 1: DBE-teammodel (Assen & Van Diggelen, 2023)
Leren van en met elkaar in een DBE-team
Goed onderwijs maak je samen, en daarbij spelen de professionele identiteit van docenten en de collectieve professionele identiteit van het team een belangrijke rol. Binnen een DBE-team draagt het leren van en met elkaar bij aan zowel de ontwikkeling van de professionele identiteit als collectieve professionele identiteit. Collectieve identiteit wordt gevormd door de gedeelde opvattingen en overtuigingen over onderwijs en de gezamenlijk ontwikkelde visie op DBE van een team. Gespreid onderwijskundig leiderschap van het team is nodig om gedeelde verantwoordelijkheid, de betrokkenheid en het eigenaarschap van het hele team te bevorderen. Het actief omarmen van waarden zoals diversiteit, gelijkwaardigheid, wederkerigheid en verbondenheid, samen met het nastreven van gedeelde doelen en het creëren van een veilige omgeving, stimuleren het samen werken aan onderwijs.
Innoveren van onderwijs
In DBE zijn het ontwerpen van onderwijs en co-creatie nauw met elkaar verbonden. Docententeams van diverse vakgebieden en werkveldprofessionals ontwerpen idealiter samen onderwijs. Het ontwerpen van onderwijs gebeurt op verschillende niveaus en vereist kennis van de basisprincipes van DBE, zoals waarden, leertheorieën, leerprincipes en bijbehorende didactiek.
Een integrale benadering van curriculumontwikkeling, waarbij gestreefd wordt naar consistentie en samenhang tussen visie, leerdoelen, lesinhoud, activiteiten, de rol van de docent en randvoorwaarden, is cruciaal voor een holistisch ontwerp. Evidence-informed ontwerpen en onderbouwen van keuzes verhoogt de kwaliteit van DBE-onderwijs. DBE-teams ontplooien initiatieven om deel te nemen en bij te dragen aan het ondernemen in netwerken. Het trialogische proces tussen onderwijs, onderzoek en het werkveld komt tot uiting in de ontwikkeling binnen deze netwerken. Dit bevordert de co-creatie van kennis en producten en integreert diverse opvattingen, overtuigingen, perspectieven, informatie en kennis.
Verzorgen van onderwijs
Het verzorgen van DBE-onderwijs omvat het ondersteunen en uitdagen van studenten tijdens hun leer-, onderzoeks- en ontwerpprocessen, evenals in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling. Deze processen zijn gebaseerd op de leerprincipes contextueel, zelfsturend, constructief, samenwerkend en ontwerpend leren. Docenten in het DBE-team passen gerichte begeleidingsstrategieën toe op deze processen, die vaak parallel en impliciet verlopen en daardoor aan de aandacht kunnen ontsnappen. Het is belangrijk dat docenten begrip hebben van deze processen, hoe ze met elkaar verweven zijn, hoe ze zich manifesteren en welke strategie op welk moment nodig is om studenten te ondersteunen. De waardecreatie voor studenten omvat leeropbrengsten, beroepsproducten, expertiseontwikkeling en bijdragen aan probleemoplossingen.
In DBE is het integraal en just-in-time overdragen en delen van kennis door docenten van cruciaal belang. Dat betekent dat zij op het juiste moment instructie geven, namelijk als studenten het nodig hebben om het te kunnen toepassen tijdens hun leer-, onderzoek- en ontwerpprocessen. Dan is instructie of activeren van voorkennis en ervaring nodig. Daarom is het zonder kennis of ervaringen moeilijk om tot goede begeleiding te komen bij studenten.
Observeren en beoordeling van de leer- onderzoek en ontwerpprocessen vereist een integrale, holistische benadering. Het gaat om het monitoren van het leerproces en de ontwikkeling van studenten, met meer nadruk op formatieve beoordeling en het bevorderen van een constructieve dialoog tussen studenten, docenten en het werkveld. Daarnaast speelt het DBE-team een essentiële rol in het organiseren en coördineren van randvoorwaarden om kwalitatief goed DBE-onderwijs aan te bieden. Hiervoor is een professionele cultuur binnen het team, waarin resultaatgericht werken en effectieve besluitvorming een rol spelen, cruciaal.
Het gebruik van het model
Het eerste gebruik van het DBE-teammodel heeft positieve reacties opgeleverd. De taken en activiteiten van docenten in een DBE-team worden door docenten herkend. Het model is beschrijvend, de taken worden duidelijk weergegeven en het model laat het bewust aan het team over om keuzes te maken over de verdeling van verantwoordelijkheden.
Het model wordt op verschillende manieren ingezet. Het wordt gebruikt om een beeld te krijgen van de kwaliteiten binnen het team en, daarmee samenhangend, voor het inrichten van het DBE-team (welke taken en activiteiten zijn voldoende aanwezig in team, welke niet, welke kwaliteiten missen we nog?) of als zelfscan om individuele en collectieve taken, activiteiten en bekwaamheden te identificeren (Wat draag ik bij en wat dragen anderen bij in het team?).
Daarnaast wordt het model gebruikt om te reflecteren op de manier waarop het team onderwijs innoveert en verzorgt. Ook blijkt het een effectief instrument voor het stimuleren van dialogen die bijdragen aan het ontwikkelen van een gedeelde visie en het handelen vanuit gespreid onderwijskundig leiderschap.
Doorontwikkeling van het model
Besprekingen binnen de ondersteunende onderwijskundige dienst hebben geleid tot aanpassing van het model. Naast taken en activiteiten adviseerden onderwijsadviseurs om docentrollen op te nemen in het model die de herkenbaarheid voor docenten vergroten en de doorwerking bevorderen. Het gaat dan om de rollen ‘facilitator’, ‘beoordelaar’, ‘organisator’, ‘ontwerper’, ‘netwerker’ en ‘lerende’. Die rollen zijn beschrijvend bedoeld. Het is aan teams zelf een keuze te maken om taken of rollen toe te voegen of weg te laten uit het model.
Een mogelijke doorontwikkeling van het model betreft het verhelderen van de manier waarop het model recht kan doen aan de expertise en ervaring van docenten. Het is bijvoorbeeld heel goed mogelijk dat sommige taken beter door ervaren docenten kunnen worden uitgevoerd.
Hanneke Assen is associate lector Hospitality Education bij NHL Stenden. Migchiel van Diggelen is lector Design Based Education bij NHL Stenden.
