Hoe onafhankelijk is een universiteitsblad met een muur van voorlichters om zich heen?
De Nederlandse Vereniging van Journalisten en de Vereniging voor Wetenschapsjournalistiek en – communicatie Nederland (VWN) zien een zorgelijke trend van censuur bij de hogeschool- en universiteitsbladen. De VWN organiseerde daarom een bijeenkomst om hierover te discussiëren. Het afgelopen jaar werden verschillende bladen geconfronteerd met beperkingen van hun persvrijheid. TU Eindhoven-blad Cursor zette zelfs de website op zwart nadat de hoofdredacteur uit zijn functie werd ontheven.
Anders bij je nooit
Universiteiten zijn grote, machtige instituten, zei Linda Duits, media-onderzoeker en oud-columnist van Folia. “Voorheen waren bladen onafhankelijk en waren er ook andere manieren om de macht te controleren, bijvoorbeeld via machtige universiteitsraden. Dat is allemaal langzaam afgebrokkeld; ook de onafhankelijkheid van de bladen. Op dit moment worden bladen trapsgewijs gefinancierd: de bstuurscolleges krijgen van de overheid geld waarmee zij de bladen moeten bekostigen. Bestuurscolleges zijn echter precies de organen die gecontroleerd dienen te worden. Journalistiek dient een waakhondfunctie te vervullen, en je kunt alleen maar een goede waakhond zijn als je niet betaald wordt door je baasje. Anders bijt je nooit.”
Willem Andrée, hoofdredacteur van WUR-blad Resource en voorzitter van de Kring van Hoofdredacteuren, zei dat de onafhankelijkheid een evenwichtsoefening is. “Wij worden inderdaad betaald door de universiteit. Daar moet je je toe verhouden. Je moet geluk hebben dat het bestuur snapt dat een universiteit een kritische luis in de pels nodig heeft. Je bent heel erg afhankelijk van hoe de wind waait; nu gaat dat nog goed, maar als je echt een tegel licht waaronder heel veel rotzooi zit, dan zal het voor de meeste universiteitsbladen wel een gevecht zijn met hun universiteit.”
DUB-hoofdredactuer Ries Agterberg, tevens oud-voorzitter van de Kring van Hoofdredacteuren, zag iets minder bezwaren. “Ik ben het er helemaal mee eens dat het belangrijk is dat er onafhankelijke universiteitsbladen zijn. Ik ben het er niet mee eens dat zoiets alleen maar kan als je helemaal gefinancierd wordt van buiten de universiteit. Het gaat erom hoe je het organiseert. Dat is bij de ene universiteit beter geregeld dan bij de andere, maar er is wel degelijk een systeem met redactieraden waardoor een blad op een goede manier kan functioneren.”
Pittig gesprek met de voorzitter van de TU Delft, en soms heb je hem klem
Ook Saskia Bonger, hoofdredacteur van Delta, het blad van de TU Delft, was niet ontevreden over de onafhankelijkheid van haar blad – zeker nu er veel speelt rondom sociale veiligheid en er veel kritiek is op het Delftse bestuurscollege. “Toevallig had ik net voor ik hier kwam de collegevoorzitter aan de telefoon om hem eindelijk te kunnen interviewen. Dat was best een pittig gesprek, maar hij heeft het wel gedaan. Ik mag gewoon alle vragen stellen, en hij geeft er antwoord op. Natuurlijk zijn de antwoorden altijd ontwijkend, maar dat zie je ook in de politiek. Je doet wat je kunt, en zo nu en dan heb je hem klem en denk je: ‘yes!’ Ik ben dus niet heel ontevreden. Ja, het is af en toe moeilijk, maar dat is ook wel weer leuk.”
De voorzitter van de Redactieraad van Resource, Joost van Kasteren, ziet echter dat er heel veel veranderd is in de afgelopen decennia. “Ik heb heel vroeger bij de voorganger van Delta gewerkt, en het verschil met nu is dat er toen een democratiseringsgolf plaatsvond bij de universiteit. Je had allemaal partijen die jou steunden en die ook kritische vragen konden stellen in de universiteitsraad. Ik heb nu het gevoel dat het echt van de goodwill van het college afhangt of men inderdaad zo reageert als in Delft. Als ik kijk naar de TU Eindhoven-voorzitter Robert-Jan Smits, dan gaat die denk ik niet zo reageren. Er zit geen tegenmacht meer in de universiteit; dat is het probleem. Daarom moet je een redactieraad hebben die voldoende gewicht heeft.”
Ik heb mij heel lang niet vrij gevoeld
Bij de TU Eindhoven, waar het bestuurscollege de hoofdredacteur van Cursor de wacht aanzegde en de redactie uit protest de website op zwart zette, stond de redactieraad echter niet helemaal los van het probleem, vertelde Cursor-redacteur Bridget Spoor. Zij schreef een drieluik over sociale veiligheid, wat een tweeluik werd omdat het derde deel ten prooi viel aan censuur.
“Het is bij ons echt een glijdende schaal geweest”, zei Spoor, die merkte dat de hoofdredacteur van Cursor onder toenemende druk vanuit het bestuur steeds voorzichtiger werd. “Op zo’n moment heb je wel een redactieraad nodig. Op het moment van het drieluik werd mijn hoofdredacteur door het CvB ontboden voor een intimiderend gesprek. Hij merkte toen ook dat hij geen steun had van het CvB en ook niet meer van de redactieraad. Daarbij speelt mee dat de voorzitter van de redactieraad een hoogleraar is; dan begint ook hiërarchie mee te spelen, en dat is naar mijn idee vrij toxisch”, aldus Spoor.
Dat heette een ‘koffieafspraak’
Zo’n uitnodiging heette bij haar een ‘koffieafspraak’, vertelde Linda Duits, die lange tijd columnist was bij Folia. “Ik ben een keer door het CvB op het matje geroepen voor een ‘koffieafspraak’. Dat was tijdens de Maagdenhuisbezetting en voelde ontzettend intimiderend. Ik kreeg een telefoontje of ik bij het CvB-lid Hans Amman op de koffie wilde komenom te praten over dingen die ik had getwitterd. Daar kreeg ik te horen dat hij het niet zo leuk vond wat ik had gezegd, en dat ik toch ook echt moest bedenken hoe zwaar het is voor de mensen van het CvB is als studenten protestliedjes tegen hen zingen.”
De hoofdredacteur van Saxion-nieuwsmedium SaxNow, Rik Visschedijk, herkent dat beeld. “Mensen die zich uitspreken bij ons, zoals columnisten, krijgen vaak een uitnodiging om met leidinggevenden of met het CvB te gaan praten. Dat vind ik heel erg zorgwekkend. Ik kan er wel tegen als het CvB mij vraagt; dat is mijn rol, maar ik vind het zorgelijk als dat gebeurt bij iemand die zich uitspreekt in een column of in een artikel bij ons.”
Een ander probleem, dat vooral op hogescholen speelt, is dat de bladen worden overgenomen door de afdelingen communicatie. Onlangs gebeurde dat bij Profielen, het blad van de Hogeschool Rotterdam, vertelde een redacteur. “Wij zijn net overgenomen door de afdeling communicatie, wat we eigenlijk niet wilden. Het argument was dat ze het bereik van Profielen op peil willen houden. Wij zouden nu ook gebruik kunnen maken van de mediakanalen van de hogeschool, die veel meer volgers hebben.”
Het CvB bepaalt het budget
Ongeacht de afdeling waaronder het valt is een blad heel erg afhankelijk van het CvB, zei Elmer Smaling, een redacteur van Erasmus Magazine. “Ik denk dat het niet zo heel veel uitmaakt waar je in de organisatie zit. Het hangt er gewoon heel erg van af hoeveel ruimte je gegund wordt. Wij vallen onder de algemene bestuursdienst en daarmee rechtstreeks onder het CVB. Dat kan ook heel lastig zijn, hoewel dat bij ons wel meevalt. Uiteindelijk komt het altijd neer op hoeveel ruimte je gegund wordt door het CVB, want die bepalen het budget en ze kunnen inderdaad onderdelen van de statuten gaan gebruiken om artikelen tegen te houden.”
De afdeling communicatie die journalistieke producties aanpast
In Eindhoven is dit evenwel niet goed geregeld, vertelde Spoor. Daar worden artikelen tussen Cursor en de communicatieafdeling gedeeld voor bijvoorbeeld de website van de universiteit, maar dan kan het zomaar gebeuren dat de communicatieafdeling zonder overleg aanpassingen maakt in journalistieke producties of interviews.
Een andere ergernis over de communicatieafdeling kwam van Mare, het blad van de Universiteit Leiden. “Om ons heen wordt een muur van voorlichters gebouwd”, vertelde een redacteur. “Als wij iemand willen spreken, dan geeft die persoon aan dat dat niet mag. Zeker als het gaat over iets bestuurlijks, is het al heel snel: ‘Mag niet, ga maar naar de voorlichter.’ Dat gaat ver. Wij hebben bijvoorbeeld twee weken geleden een artikel gepubliceerd over het rookverbod. Daarvoor zijn we langs een paar gebouwen gelopen om portiers aan te spreken, maar die zeggen dan: ‘daar wil ik niets over zeggen, want dan krijg ik op mijn kop’. Op papier kunnen wíj met iedereen praten, maar als zij niet met ons willen of mogen praten, dan wordt het wel lastig.”
