‘Minder onderwijzen, meer leren’
Afgelopen week presenteerde Pasi Sahlberg, de algemeen directeur van CIMO (Centre for International Mobility and Cooperation), de Nederlandse vertaling van zijn boek ‘Finnish Lessons’. Jack Biskop geeft in zijn recensie de punten weer die hem ook voor ons land relevant en inspirerend overkomen.
Niet krampachtig nabootsen
“Sahlberg is een begenadigd verteller. Niet alleen in zijn geschreven teksten, maar ook in zijn presentaties. Met een goed gevoel voor humor en enige zelfspot legt hij geduldig uit hoe hij tot het schrijven van zijn boek kwam, hoe hij het amper uitgegeven kreeg en dat het nu al in zeven talen vertaald is.
Zijn boek is geen gebruiksaanwijzing voor beter onderwijs en Sahlberg waarschuwt de lezer ook om niet krampachtig te gaan nabootsen wat de Finnen gedaan hebben. Wat hij wel wil uitleggen is hoe Finland met het streven naar gewoon goed onderwijs voor de kinderen en hun ouders min of meer toevallig op allerlei onderwijsranglijsten topposities is gaan innemen. Let wel: de top bereiken van de ranglijsten was bijzaak. Het doel was en is goed onderwijs.
Wie van het bereiken van een toppositie op een ranglijst een doel maakt, zal snel bedrogen uitkomen, zegt Sahlberg. Hij bezoekt, vaak op uitnodiging, veel landen om te spreken over onderwijs en onderwijshervormingen. Veel landen willen de top 5 bereiken (ook Nederland wil dat, voegt hij er olijk aan toe), maar in de top 5 is maar plaats voor 5. Dus zullen velen teleurgesteld worden hun doel niet gehaald te hebben.
Pasi Sahlberg schreef zijn boek dan ook niet voor beleidsmakers die naar de top van een ranglijst willen, maar hij schreef het voor diegenen die geïnteresseerd zijn in de weg die Finland is gegaan. Ieder ander land zal zijn eigen weg moeten gaan. Ervaringen uit Finlandkunnen daarbij helpen.
Het geheim van de korte schooldag
Sahlberg beschrijft achtereenvolgens de ontwikkelingen van de onderwijsstructuur in Finland vanaf de Tweede Wereldoorlog tot nu. Kern daarbij is de ontwikkeling van een 9 jarige gemeenschappelijk schoolvorm (de nieuwe gemeenschappelijke scholengemeenschap) van 7 tot 16 jaar. Het leidt o.a. tot een daling van het aantal voortijdig schoolverlaters en een algemene verhoging van het niveau waarop jongeren afstuderen.
Interessant wordt het wanneer Sahlberg in gaat op de manier waarop de hervormingen hun beslag hebben gekregen. ‘Teach less, learn more’ zo hield hij zijn publiek op de Finse ambassade voor. Finse kinderen hebben een korte schooldag (tot ongeveer 1 uur ’s middags), maar er zijn volop naschoolse activiteiten die hun algemene kennis en groei stimuleren.
Het geeft leraren bovendien de gelegenheid om meer tijd te spenderen aan het ontwikkelen van hun onderwijs, samen te werken en voor probleemgevallen alternatieven te maken. Verder wordt er weinig getoetst. Want, aldus Sahlberg, van toetsen worden kinderen niet beter. Toets minder, leer meer. De nadruk ligt minder op het toetsen en meer op de professionalisering van de leraren.
Het echte verschil
Met dat laatste komt het echte verschil met andere landen naar boven. De Finse leraren, die overigens niet beter worden betaald dan hun Nederlandse vakbroeders, genieten respect en aanzien. Voor elke plaats op de lerarenopleiding melden zich 10 kandidaten.
De lerarenopleidingen integreren wetenschappelijke onderwijskennis, didactiek en praktijk tot een research based opleiding. Er wordt veel onderling samengewerkt tussen de opleidingen. Naast de verplichte nascholing volgt tweederde van de leraren ook nog andere vormen van nascholing. Deze nadruk op nascholing past ook weer bij de geringere taakomvang op school.
De Finse onderwijshervormingen hebben plaatsgevonden vanuit een eigen behoefte vanuit de Finse samenleving; vanuit de wil om beter onderwijs aan te bieden aan kinderen die de volgende generatie vormen. Wat in de rest van de onderwijswereld gangbaar is: effectief leren, inzet op kernvakken, verantwoorden van resultaten, hebben de Finnen naast zich neergelegd. Zij hebben ingezet op flexibiliteit, onderwijskundig leiderschap, samenwerking en vertrouwen in de leraar en de school.
Het kan beter
In een epiloog kijkt Jan Heijmans, directeur van de Katholieke Pabo in Zwolle, naar de betekenis van de Finse ontwikkelingen voor Nederland. Nederland heeft een goed onderwijssysteem, maar het kan beter. Het kan beter door te werken aan een cultuur van vertrouwen en verantwoordelijkheid, erkenning van de professionaliteit van de leraar en het bouwen aan een onderwijsorganisatie met vertrouwen. Hij ziet ook een aantal aardige paradoxen voor de komende tijd tussen onderwijs en opvoeding, uniformiteit en diversiteit en tussen sturing en autonomie. De uitdagingen liggen er.
Het knappe van Sahlbergs boek is dat hij weggebleven is van een receptenboek, waarvan er al zoveel zijn. Hij heeft Finland als een case study weggezet en is ontwapenend in zijn observaties. Het Finse succes is niet op deze manier nagestreefd, maar een resultaat van uitdagingen die in alle lagen van het onderwijs werden gevoeld van minister tot kleuterjuf. Misschien is ‘Finnish Lessons’ meer nog een boek voor beleidsmakers dan voor de docenten zelf, hoewel die er ongetwijfeld ook inspiratie uit kunnen halen. Teach less, learn more, zei Sahlberg. Of anders gezegd voor de beleidsmakers: minder beleid, meer onderwijs!”
drs. Jack M. Biskop is onderwijspsycholoog en oud-woordvoerder onderwijs CDA Tweede Kamer
