Met nieuwe Kamer komt autonomie van hoger-onderwijsinstellingen verder onder druk
De recente verschuivingen in de Tweede Kamer, gevolg van de laatste verkiezingen, brengen potentiële bedreigingen voor de autonomie van het hoger onderwijs met zich mee. Dit komt bovenop de toch al polariserende discussies over de toenemende internationalisering en verengelsing van het hoger onderwijs.
De recente verkiezingswinst van rechts en conservatief Nederland heeft geleid tot een politieke situatie waarin partijen zoals FvD, JA21, SGP, PVV, Nieuw Sociaal Contract – in sommige gevallen de Socialistische Partij, ondanks hun verlies aan zetels – nu zonder de VVD een meerderheid kunnen vormen in de Tweede Kamer. Deze partijen staan bekend om hun minder strikte houding ten opzichte van de autonomie van hoger-onderwijsinstellingen. Ook de fractie van GroenLinks-PvdA heeft echter voorstellen gedaan om de autonomie van instellingen in te perken.
Stemgedrag bij hoger onderwijs werpt een blik op de toekomst
Afgaande op het stemgedrag van de PVV, de BBB en Pieter Omtzigt in de afgelopen twee jaar is het te verwachten dat tal van voorstellen vanuit de Kamer die tot voor kort geen meerderheid mochten verwachten, straks wel op veel instemming kunnen rekenen.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Zo is er het Europese Universiteiten Initiatief, een programma van de Europese Commissie waarbij ook veel Nederlandse universiteiten en een paar hogescholen betrokken zijn. Het initiatief is de afgelopen twee jaar een aantal keer besproken in de Kamer, waarbij de nieuwe Kamermeerderheid zich sceptisch toonde. “Het mag toch niet zo zijn dat dit initiatief als doel heeft om de Europese identiteit van studenten te bevorderen”, stelde de SGP.
Uit een recente analyse door Finse onderzoekers blijkt dat het bevorderen van de Europese identiteit juist een belangrijke speelt rol bij het toewerken naar een Europese Universiteit – welke vorm die ook heeft.
Meer regie op onderwijsvernieuwingen
Een ander opvallend voorbeeld is de recent verworpen motie van SP-Kamerlid Peter Kwint, die volgende week afscheid neemt van de Kamer. Vlak voor het verkiezingsreces diende hij een motie in die pleitte voor de externe toetsing van onderwijsvernieuwingen op effectiviteit en draagvlak binnen onderwijsinstellingen. Hoewel deze motie eind oktober slechts nipt werd afgewezen, zou het voorstel door de verschuiving in politieke meerderheden nu wel op een ruime meerderheid kunnen rekenen.
De afgelopen jaren zijn er verschillende zaken aan het licht gekomen waaruit bleek dat grote advieskantoren of bedrijven zoals Netflix in ruil voor geld een behoorlijke stem hadden in het onderzoek en onderwijs aan universiteiten. Pieter Omtzigt maakt zich al geruime tijd druk over zulke invloed, vooral over bijzonder hoogleraren bij de afdeling Fiscaal Recht.
Kamer voor register over hoogleraren en hun nevenfuncties
Ook andere motie van de SP en GroenLinks behaalde eerder geen meerderheid, maar zou die in de nieuwe samenstelling van de Tweede Kamer wel krijgen. Het gaat om een openbaar register van financiering rondom leerstoelen en strengere regels voor bijzonder hoogleraren. In het register zou moeten worden vermeld wat hoogleraren betaald krijgen, wat de afspraken zijn over hun invloed op onderwijs en onderzoek en met wie deze afspraken zijn gemaakt.
In de nieuwe samenstelling van de Kamer zou ook een meerderheid bestaan voor het oprichten van een register voor nevenfuncties van reguliere hoogleraren.
Medezeggenschap die bestuurders kan ontslaan
Bij de behandeling van de Wet uitbreiding bestuurlijk instrumentarium onderwijs werden verschillende voorstellen gedaan om de bezoldiging van bestuurders en toezichthouders in het onderwijs te verlagen. Daar was toen geen Kamermeerderheid voor. Die lijkt er nu wel te zijn, net als voor het plan om de medezeggenschap instemmingsrecht te geven op de hoogte van die bezoldiging.
Toezichthouders kunnen de hoogte van hun bezoldiging namelijk zelf bepalen. De nieuwe Kamer zou daarentegen in meerderheid voor het plan zijn om de medezeggenschap de mogelijkheid te geven onderwijsbestuurders te ontslaan bij wanbeheer, zoals GroenLinks-Kamerlid Lisa Westerveld vorig jaar voorstelde.
Nieuwe Kamer tegen diversiteitsbeleid
In het huidige politieke klimaat van Nederland speelt het diversiteitsbeleid in het hoger onderwijs een prominente rol, vooral in de houding van rechtse partijen. In dit verband hoeft alleen maar te worden gewezen op de strijd tegen ‘woke’ van Dilan Yeşilgöz (VVD). Ook andere rechtse partijen tonen doorgaans weinig instemming met concepten zoals ‘diversity officers’ en dekolonisatie.
Daarnaast willen partijen zoals de BBB, NSC en de VVD vooral investeren in bèta en techniek. Deze houding weerspiegelt een duidelijke prioriteitsverschuiving waarbij bezuinigingen op andere wetenschapsgebieden worden voorgestaan ten bate van de technische en exacte wetenschappen. De rechtse visie benadrukt het belang van investeren in sectoren die, in hun ogen, meer bijdragen aan Nederland als innovatie- en kennisland.
Een sprankje hoop
Een lichtpuntje voor hoger-onderwijsinstellingen betreft de generieke maatregel ten aanzien van het bindend studieadvies die minister Dijkgraaf voorstelde.Zijn voorstel kan naar verwachting niet meer op een meerderheid rekenen.
Desondanks zal het voor universiteiten een hard gelag zijn om de nieuwe samenstelling van de Kamer te zien. Nog los nog van het debat over internationalisering, dat ongetwijfeld de grootste impact gaat hebben op het hoger onderwijs in de komende jaren, ziet het er niet naar uit dat universiteiten meer autonomie zullen krijgen. “En juist daarmee is het slecht gesteld”, zei de Commissie-Sterken, die in opdracht van UNL een toekomstvisie voor de universiteiten opstelde, afgelopen zomer. “Universiteiten moeten meer vertrouwen en autonomie worden gegund.”
