Witte vlekken en pijnlijke keuzes
Op verzoek van voormalig staatssecretaris Zijlstra heeft de KNAW onderzoek gedaan, naar de effecten van het topsectorenbeleid en de profileringsagenda’s op het ontstaan van eventuele witte vlekken in het onderzoek en onderwijsaanbod. Zijlstra wilde namelijk zien te voorkomen dat door het nieuw ingerichte kennis- en wetenschapsbeleid kleinere maar voor Nederland belangrijke vakgebieden buiten de boot zouden vallen.
Talen geen uitstel
De KNAW zegt dat er nog niet een grondige analyse kan worden gemaakt, maar de Akademie ziet wel tendensen die vrij snel kunnen leiden tot witte vlekken. Vooral de talen lijken hiervan het slachtoffer te worden. “Om dit te voorkomen moeten er sectorplannen worden gemaakt” en met voorrang “de ontwikkeling van sectorplannen voor achtereenvolgens de geesteswetenschappen en de sociale wetenschappen. Vooral de ontwikkeling van een visie op de ontwikkeling van moderne talen duldt geen uitstel.”
Volgens de KNAW lijken in het bijzonder moderne talen daar het slachtoffer van te worden. “Ingegeven door efficiency overwegingen, worden veel opleidingen met een klein aantal studenten gesloten en specifieke bachelors gaan op in brede bachelors. Om deze landelijke ontwikkeling tegen te gaan moet er snel op stelselniveau afspraken worden gemaakt.”
Gezamenlijke visie noodzakelijk
De minister laat in een reactie weten dat er al een aantal zaken beter geregeld is. “In de geesteswetenschappen zijn door het regieorgaan Geesteswetenschappen stappen in de goede richting gezet, mede door het budget voor structuurversterking en het Master Languageplan, dat vanaf 2014 gaat lopen.” Maar ook Bussemaker ziet dat dingen niet goed lijken te gaan. “Met betrekking tot de profilering is van belang dat voorkomen wordt dat door herordening van het opleidingsaanbod bepaalde vakgebieden verdwijnen”.
En de minister ziet nu dat dit niet vanzelf gaat. Zij geeft de universiteiten daarom aanvullend ‘huiswerk’. “We vinden het dan ook noodzakelijk dat er een gezamenlijke visie wordt ontwikkeld op de toekomst van het talenonderwijs en de unica (opleidingen die in Nederland slechts aan één universiteit voorkomen) in de geesteswetenschappen in Nederland. Op basis van een dergelijke visie kunnen afspraken worden gemaakt over taakverdeling en concentratie. Op een aantal universitaire vakgebieden zijn al sectorplannen ontwikkeld of nog in ontwikkeling.”
“Het doel van deze sectorplannen is door afstemming en taakverdeling te komen tot hogere kwaliteit, excellentie, betere aansluiting bij de beroepspraktijk en een sterkere internationale concurrentiepositie. Daarvoor is noodzakelijk dat universiteiten hun portfolio voor onderwijs en onderzoek uitruilen en soms afbouwen. Sectorplannen hebben hun meerwaarde daarbij bewezen. Daarom moet worden gestreefd naar landelijke afstemming over samenwerking op vakgebieden”.
Sfeer van crisis?
De VSNU laat in een reactie weten dat de universiteiten niet vrezen voor het ontstaan van witte vlekken. Ook hebben zij bedenkingen bij de richtlijnen van landelijke sectorplannen. De hakken gaan reeds nu opvallend krachtig in het zand. “Dit kabinet zet sterk in op profilering en vraagt – terecht – van universiteiten dat zij scherpe keuzes maken ten aanzien van hun opleidings- en onderzoeksportefeuille. Het is primair de verantwoordelijkheid van Colleges van Bestuur om die strategische keuzes te maken. Daarbij kan al dan niet worden aangesloten bij de aanbevelingen van sectorplannen. Alleen onder de erkenning van deze verhoudingen steunt de VSNU nieuwe sectorplannen.”
De universiteiten lijken enigszins gebelgd door de analyse van de Akademie van hun de feitelijke effecten van hun keuzes van zwaartepunten en profielen. “De VSNU deelt dus niet de sfeer van crisis die de KNAW schetst.”
De VSNU erkent dat “voor een aantal talenopleidingen universiteiten afgelopen periode inderdaad pijnlijke keuzes [hebben] moeten maken. Krimpende middelen, verschuivende studentenbelangstelling en de prestatieafspraken dwingen universiteiten daartoe. Vanzelfsprekend gebeurt dit altijd in onderling overleg tussen universiteiten zodat (waar mogelijk) opgebouwde expertise voor Nederland behouden blijft.”
