Altijd in transitie
Aan het begin van haar Diestoespraak werd door Dymph van den Boom ook kort stilgestaan bij de perikelen rondom de AFS. Vlak voor de kerst had de medezeggenschap deze nieuwe bètafaculteit van UvA en VU samen afgewezen. De rector melde dat de colleges zich nu bezinnen. Het begrip fusie bleef daarbij buiten beschouwing. Er werd nu door de rector gesproken over een sterk ‘bètacluster’ voor Amsterdam.
Bètacluster
“U zult niet te horen krijgen wat u verwachtte. Een toespraak over de Amsterdam Faculty of Science. Na de uitspraak van de medezeggenschap vlak voor de kerst wachten wij uiteraard op een brief met toelichting en suggesties alvorens wij kunnen reageren. Daarna gaan wij met elkaar het gesprek aan hoe wij verder kunnen werken aan een sterk bètacluster voor Amsterdam.”
Wie is nog te vertrouwen?
Van den Boom ging vervolgens in op het vermeende tanende gezag van de wetenschap en de oorzaken hiervan. ”Bezorgde representanten van de wetenschap, zoals de groep rond Science in Transition en het Platform Hervorming Nederlandse Universiteiten, vragen luidruchtig aandacht voor het tanende gezag van de universiteit.
‘Wie is er tegenwoordig nog te vertrouwen?’ is een regelmatig gehoorde verzuchting. Het wantrouwen van ‘de burger’ groeit. Opiniepeilingen zouden dat bevestigen: vooral het vertrouwen in instituties zou de afgelopen jaren zijn afgebrokkeld.”
Ik zeg nadrukkelijk zou, omdat er op dit onderzoek nogal wat valt af te dingen. Maar vooruit. Laten wij voor nu even aannemen dat het zo is, dat mensen minder vertrouwen hebben in de overheid, de rechter, de dokter én de universiteit. Want inderdaad, ook al is het vertrouwen in wetenschappers als beroepsgroep nog steeds relatief hoog, ook hier staat het onder druk.”
Waar ligt dit aan? Wat hebben beide constateringen – de kritische beschouwingen van Science in Transition enerzijds en het dalende vertrouwen anderzijds – met elkaar te maken? Welke rol spelen de hoge verwachtingen die er tegenwoordig bestaan ten aanzien van de universiteit? En hoe vergroten wij het vertrouwen in dé institutie die nog relatief veel autoriteit geniet?”
Transparantie als toverwoord
Transparantie is hard op weg hét toverwoord van de vroege 21ste eeuw te worden. Hét wondermiddel tegen corruptie, misleiding en inefficiëntie – want wie gezien wordt gedraagt zich netjes, zo is het idee. Transparantie is daarmee volgens velen het beste recept voor legitimiteit en vertrouwen.
Meer ís niet altijd beter. Ook niet als het gaat om verantwoording. We worden vaker ter verantwoording geroepen dan ooit. Het is tot in alle haarvaten doorgedrongen. Vooral in de publieke sector bereiken de nieuwe verantwoordingsvormen het niveau van gedetailleerde controle. Centrale planning mag dan in de vroegere Sovjet Unie gefaald hebben, het is tegenwoordig springlevend in Nederland. Het is doorgeschoten, op te veel niveaus en vanuit te veel instanties. Controle vervangt steeds vaker het vertrouwen. Dit levert wellicht meer informatie, maar het creëert tegelijkertijd een cultuur van argwaan, lage moraal en uiteindelijk professioneel cynisme.
Defensieve wetenschap
Door steeds verfijndere vormen van verantwoording dreigen we in de hoek terecht te komen van defensieve wetenschap en defensieve politiek. Als we deze overvloed aan verantwoording echter beoordelen met eigen maatstaven – prestatie-indicatoren dus! – dan zouden er toch op zijn minst indicaties moeten zijn dat het publieke vertrouwen herleeft. Maar dat zien we niet.
Begrijpt u mij niet verkeerd – ik ben geen voorstander van de universiteit waar wetenschappers in compleet isolement en zonder enige rekenschap hun dagen slijten. Die tijd hebben we allang gehad. En natuurlijk mogen er visitaties zijn voor onderwijs en onderzoek, maar het kan ook een onsje minder en wat minder kostbaar. En ik ben bepaald niet tegen openheid en verantwoording. Maar het is niet de oplossing voor het geconstateerde probleem.
Transparantie en verantwoording hebben een ongekend niveau bereikt, maar niet het gewenste resultaat. De bedoeling was vertrouwen te herstellen. Ik zie het tegendeel. Suggereert dit niet dat we wellicht de verkeerde vorm van verantwoording hanteren en dat wij terug moeten naar een cultuur waarin we elkaar vertrouwen?
Bewaking van kwaliteit
Science, dames en heren, is altijd in transitie. De wetenschap heeft laten zien zich succesvol te kunnen aanpassen, zonder zich te laten leiden door de waan van de dag van doorgeschoten openheid of controle, maar door regie te voeren op de bewaking van kwaliteit. Dé manier om dat te doen, dé manier om vertrouwen te vergroten, bedrog te voorkomen en kwaliteit te bewaken is het besef dat wetenschap zich afspeelt in en georganiseerd moet worden binnen groepen.
Zodat vertrouwd kan worden op samenwerkende onderzoekers en goede leidinggevenden. Onderzoek moet niet plaats vinden in isolatie. Onderzoeksgroepen corrigeren elkaar en inspireren elkaar. De kracht en controle zit in het organiseren van die samenwerking. Daarvan is meer wél altijd beter.”
U vindt de complete rede van Dymph van den Boom hier
