Mensen zijn onvoorspelbaar

“Dit jaar heb ik het genoegen om mijn studie Economie voort te zetten met een Masteropleiding aan de prestigieuze London School of Economics (LSE). Deze walhalla voor de economische wetenschap kenmerkt zich door een ongekend sterke reputatie. Grote namen als Friedrich von Hayek, Amartya Sen, Robert Mundell, George Akerlof en Paul Krugman zijn allemaal verbonden of verbonden geweest aan de school. Het is dan ook een voorrecht dat ik dit jaar hier de oorzaken, gevolgen en oplossingen van de financiële en economische crisis mag onderzoeken. Maar is dit wel de juiste plek?

Kritisch naar economie

Treft de wetenschap die de pretentie heeft met autoriteit over financiële en economische ontwikkelingen te kunnen prediken niet zelf enige blaam in dat het ooit zo ver heeft kunnen komen? In andere woorden, wat is nu nog de legitimiteit van de economische wetenschap? Het is deze vraag die ik afgelopen half jaar heb proberen te onderzoeken. In deel 1 van mijn conclusie beantwoord ik de vraag ‘waar ging het fout?’, om vervolgens in deel 2 de vraag te stellen ‘wat nu?’. Het is tijd dat er weer kritisch naar economie als wetenschapsgebied gekeken wordt, zowel door beleidsmakers als economen zelf.

Gelukkig ben ik niet de eerste die deze vragen heeft gesteld. In juni 2009, bezocht Her Majesty the Queen de LSE om een nieuw gebouw te openen. Tijdens haar speech confronteerde zij het publiek aan prominente academici met de vraag: ‘why did nobody see the credit crunch coming?’ Gezien het The Queen was die de vraag stelde, konden de aanwezigen er moeilijk omheen. Er moest een antwoord komen. In een daarop volgend congres werden toezichthouders, academici, ambtenaren en deskundigen vanuit het bedrijfsleven en financiële instellingen bij elkaar gezet om deze vraag te beantwoorden. Hun conclusie brengt me een heel eind bij het beantwoorden van mijn eerste vraag.

Electoraat paaien

In deze brief is hun antwoord te lezen. Kort samengevat, er waren wel degelijk rode vlaggen, zowel geopperd door Economen als vanuit internationale organisaties, maar deze werden onvoldoende serieus genomen. De reden hiervoor leggen de deelnemers bij ‘a general feel-good factor’: lage werkeloosheid, stijgende huisprijzen en goedkoop krediet zorgde ervoor dat huishoudens het goed hadden. Lage rentes zorgden voor veel investeringsmogelijkheden voor bedrijven en stijgende belastinginkomsten zorgden ervoor dat overheden genoeg geld konden uitgeven aan zaken als onderwijs en gezondheidszorg om hun electoraat te paaien. Dat de economische fundamenten niet houdbaar waren, werd onvoldoende erkend en iedereen die matiging predikte werd gezien als pessimist.

Verkeerde conclusies

Maar welke rol had de Economie als wetenschapsgebied in dit feestje? Wanneer je de rol van de economische wetenschap gaat bekijken, moet er niet vergeten worden dat Economie een sociale wetenschap is. Achter sterk kwantitatieve methodes, met ingewikkelde modellen en formules, gaat een wereld van mensen schuil. Het is daarom onmogelijk om, anders dan bij bijvoorbeeld natuur- en scheikunde, ‘wetten’ te formuleren.

Mensen zijn onvoorspelbaar. De rol van het wetenschapsgebied is daarom, net als alle andere sociale wetenschappen, om een platform voor academisch debat te bieden. Het grote verschil met bijvoorbeeld psychologie of politicologie is echter dat economie er meer op gericht is om beleid te formuleren. Verkeerde conclusies kunnen dan tot schadelijk beleid leiden. Een prominent voorbeeld is hoe de Federal Reserve begin deze eeuw geen problemen zag in een lage rente – een rente die vervolgens voor de lucht in de huizenbubbel zorgde. Welke rol moet deze sociale wetenschap dan in beleid aannemen?

Zelfs als ze het fout hebben

De welbekende 20e-eeuwse Econoom John Maynard Keynes schreef in zijn Magnus Opus ‘The General Theory of Employment, Interest and Money’ (1935) al de volgende caveat: ‘The ideas of economists and political philosophers, both when they are right and when they are wrong, are more powerful than is commonly understood. Indeed the world is run by little else.’

Zelfs als ze het fout hebben, hebben economen meer invloed dan volledig erkend wordt. Het is juist de erkenning dat economen het fout kunnen hebben waar het de afgelopen jaren aan heeft ontbroken. Het is tijd dat er weer kritisch naar economie als wetenschapsgebied gekeken wordt, zowel door beleidsmakers als economen zelf.”