Hoe Bussemaker zich redden kan
In de Eerste Kamer staat met het leenstelsel meer op het spel dan de schulden en inkomensnivellering van ruim één miljoen jongeren per cohort onderwijsdeelname. De coalitie van VVD en PvdA staat aan de afgrond en het intern gezag van de PvdA-leiding en ministersploeg nog het meest.
Kritiek uit de PvdA
Als sociaal democratische senatoren een nivellerende wet van een partijgenoot in het eigen kabinet niet willen steunen, dan ligt de vraag op tafel wat hun partij nog te zoeken heeft in zo’n kabinet. Ook het recente partijcongres heeft op dat punt geen enkele zekerheid of duidelijkheid kunnen geven.
Daarin zit ook het cruciale verschil met de perikelen van minister Schippers in de Eerste Kamer. Zij werd nogal overvallen door gedoe binnen de coalitiepartner. Bussemaker wist al veel langer van gedoe binnen haar eigen partij. De PvdA-senatoren waren helder in hun kritiek en ongeloof in de zegeningen van het studievoorschot, al in de eerste schriftelijke ronde van dit wetsvoorstel.
De mogelijke uitkomst van het debat morgen is daarom niet ingewikkeld. Er zijn drie opties:
1.) De PvdA heeft haar senatoren terug in het hok geschopt en de zieke SGP-senator moet helaas verstek doen laten gaan. Bussemaker krijgt dan een meerderheid voor haar wetsvoorstel.
2.) De situatie blijft tot het einde op het scherpst van de snede en de minister gaat ‘edithschipperen’ door rücksichtslos op haar strepen te staan en te dreigen, met als gevolg dat het wetsvoorstel met 37-38 stemmen afgewezen wordt.
3.) De minister tovert aan het eind van haar eerste termijn een konijn uit de hoed, dat de ‘dissidenten’ onschadelijk maakt en haar laat ontsnappen aan een uiterst kwetsbare invoering van het studievoorschot zonder dat zij politiek door de pomp gaat à la collega Schippers.
Bij optie 1 zullen de kritische senatoren afgekocht zijn met extra concessies bij de zorgwet van Schippers. Dat is de reden waarom de interne onderhandelingen in de PvdA lopen via Duivesteijn, die met de onderwijsagenda geen enkele bemoeienis heeft op de inhoud. “Adri kleedt Diederik helemaal uit met behulp van het leenstelsel,” klinkt het uit de PvdA-top tegen ScienceGuide. De VVD zal achter de schermen des duivels zijn, maar toch opgelucht.
Bij optie 2 zijn zowel Jet Bussemaker als EK-lijsttrekker Marleen Barth politiek onhoudbaar geworden. “Dan breekt echt de pleuris uit. Zij kunnen zich niet één tegenstem meer veroorloven,” klinkt vanuit de PvdA.
Optie 3 komt aan de orde, als de coalitie besluit nu geen bedrijfsongelukken meer te willen riskeren voor de Statenverkiezingen en tegelijkertijd de woningmarkt en economie een versnelling in het herstel lijken aan te kondigen. Dan is het zaak het initiatief terug te pakken van de groep Koole-Duivesteijn-Van der Ploeg en de boobytrap te demonteren. Dat kan door de huidige Eerste Kamer los te koppelen van de omstreden wetsvoorstellen, zoals bij de zorgwet gepoogd werd door de constitutioneel kwestieuze route met de AMvB’s.
Route voor Bussemaker
Die route is bij de studiefinanciering afgesneden en tevens overbodig. Het studievoorschot is niet nodig voor de bezuinigingen of andere ingrepen tot kostenverlaging. De coalitie kan de feitelijke doorvoering daarom zo modelleren dat de Eerste Kamer nu niet meer aan bod hoeft te komen en actuele narigheid voorkomen wordt.
Minister Bussemaker kan daarom in de Senaat de volgende manoeuvre uithalen:
– Zij onderstreept, dat zij de zorgen en kritiek uit de Senaat over haar wetsvoorstel zeer serieus neemt.
– Zij onderstreept, dat zij een gedegen en zorgvuldig studievoorschot verkiest boven een snel en omstreden leenstelsel.
– Zij toont zich daarom gevoelig voor het signaal dat (aankomend) studenten in bachelor én master tijdig voorbereid moeten zijn bij hun keuzes in het licht van de komst van zo’n studievoorschot.
– Zij aanvaardt daarom een extra waarborg en tussenstap in de invoering van het studievoorschot die kan verzekeren dat studenten zich stapsgewijs zorgvuldig aan een nieuw stelsel kunnen laten wennen.
– Zij wijst er op dat zoiets ook zat in het voorstel van Rutte-I, waaraan VVD en CDA hun instemming gaven, terwijl de PVV wegliep.
– Het kabinet is daarom bereid technische aanpassingen in het wetsvoorstel op te nemen die zoiets aanvullend waarborgen.
– Invoering van het studievoorschot voor bachelorstudenten per 1 september 2016 en voor masterstudenten per 1 september 2017 geeft huidige scholieren en bachelorstudenten dan voldoende ruimte en tijd.
– Daarmee krijgt ook DUO ruimte en tijd de invoering zonder tijdelijke ingrepen en uitzonderingen te realiseren en ook de OV-kaart voor MBO’ers nu wel correct en compleet door te voeren.
De minister zou daarop de Senaat kunnen vragen om ‘een schorsing van de beraadslagingen’, zodat haar wetsvoorstel zonder stemming voorlopig afgehandeld wordt. Zij gaat de Tweede Kamer dan de extra waarborgen en stapsgewijze invoering voorleggen en komt vervolgens met een zogeheten ‘novelle’ terug bij de Senaat.
Ontsnappen aan narigheid
Deze stemt dan uiteindelijk over het oorspronkelijke wetsvoorstel met de daarin aangebrachte verbeterde aanvullingen. Als de coalitie VVD-PvdA-D66-GroenLinks onduidelijkheid hierover – met name bij de PvdA – zou willen afkappen, kunnen die vier fracties deze extra waarborgen en hun instemming daarmee in een motie uitspreken.
Bussemaker zou op deze manier aan een hele reeks narigheden kunnen ontsnappen. Allereerst een dubbele vertrouwensbreuk rond haar beleid, in zowel de eigen PvdA-kring als tussen VVD en PvdA in de coalitie. Ten tweede, verwerping van haar meest verregaande hervormingswet van deze kabinetsperiode en haar bijna onvermijdelijke aftreden als bewindspersoon.
Ten derde, de zeer haastige invoering van het studievoorschot waarbij DUO reeds nu een reeks wezenlijke onderdelen opschorten moest. Geheel in lijn met de analyse van de Commissie Elias lokt OCW nu een uiterst riskant proces van invoering uit als een ICT en financieel experiment met enkele honderdduizenden jongeren en hun inkomens.
