Empathie als succesfactor
“Ik heb een beetje een hekel aan het woord Bildung gekregen,” bekent Jan Anthonie Bruijn als hij met het publiek in Groningen terugblikt. De VVD-senator, hoogleraar immunopathologie in Leiden en oud-voorzitter van de AWT was bij de Hanzehogeschool uitgenodigd om te zien hoe men aan de slag is gegaan om Bildung in de onderwijscurricula een plek te geven.
Het is een containerbegrip geworden en daarom was Bruijn verheugd te zien dat er op velerlei wijze invulling aan wordt gegeven. Van de Minerva Academie waar de filosofie van Gert Biesta en Hannah Arendt een plek krijgt, tot het Lectoraat Excellentie waar Ingrid Schutte een minor ontwikkelde waarbij studenten meelopen in maatschappelijke organisaties.
Geen luchtfietserij
Bruijn benadrukte in zijn betoog bij de hogeschool, dat hij de term Bildung als zodanig liever niet gebruikt. “Alles lijkt er onder te vallen en op die manier wordt het eigenlijk geneutraliseerd.” Toch was er één punt dat hij wilde aanstippen: de herontdekking van de factor mens. Volgens Bruijn was het feit dat Bildung op de agenda is gekomen, met name een pleidooi voor empathie.
Op de Minerva Academie wordt bij het vak popcultuur al nadrukkelijk gekeken hoe onverwachte combinaties van factoren succes kunnen verklaren, bijvoorbeeld. “Dat is geen luchtfietserij,” stelt Bruijn. “Er is nog altijd veel dat een computer niet kan.” Volgens de VVD-senator is dit het moment waarop we het belang juist daarvan opnieuw aan het waarderen zijn.
Onder zijn leiding schreef de liberale denktank ‘De Teldersstichting’ al in 2012 een rapport waarin Bildung in het onderwijs al geagendeerd werd. Het was een pleidooi voor onderwijs voor elke student en toekomstige professional, waarin empathische aspecten als vorming en karakterontwikkeling centraal staan. Empathisch vermogen moet daarbij niet enkel als een fraaie deugd worden beschouwd, maar ook als “keiharde economische succesfactor”, benadrukte Bruijn. Zo gaf hij toe dat hij bij binnenkomst op de Hanze zijn stropdas af had gedaan, toen hij zag dat zijn gehoor veelal zonder das was verschenen. “Het gaat er om dat je probeert te begrijpen hoe de ander denkt en zich gedraagt.”
Competentie naastenliefde
Bruijn trok die houding verder door dan het klaslokaal of de relatie werknemer/werkgever. “Vaak is er ook zoiets als angst voor het vreemde. Als je ziet hoeveel mensen stemmen op een partij als de PVV….. Tegelijkertijd gaat de technologische ontwikkeling in zo’n sneltreinvaart, dat iedereen in staat is te communiceren met het vreemde overal ter wereld. En dat doen we ook als nooit tevoren”
Bruijn stelde dat je mensen die angst voor het vreemde mensen niet kan kwalijk nemen, maar dat hen juist in het onderwijs kunt leren, dat zulke angstcomplexen ze belemmeren in hun ontwikkeling. “We kunnen volgende generaties wel de competenties meegeven om van die ‘ander’ te gaan houden.”
Tegelijkertijd zei hij dat je ervoor moet waken om te verzanden in vaagheden en “hand in hand over het schoolplein te lopen.” Empathie is in zijn opvatting ook heel helder van groot economisch belang. “Als je kijkt naar marketing, daar gaat het gewoon om begrijpen wat een ander, een klant nodig heeft. Dat soort vragen en hoe je de kennis daarover in het onderwijs verweeft zijn zeer wezenlijk. Dat zou iets voor een lectoraat of kenniskring zijn bijvoorbeeld.”
Hoezo soft geknuffel?
Hanze-voorzitter Henk Pijlman – die de komende jaren in de Senaat mogelijk rond dit thema de degens gaat kruisen met Jan Anthonie Bruijn – viel in Groningen zijn gast bij. Ook hij ontdeed zich demonstratief van zijn stropdas. Zijn muziekinstituut heet bovendien niet voor niets het Prins Claus Conservatorium! Pijlman benadrukte dat de Hanzehogeschool veel doet om uit te dragen welke waarden gehuldigd worden, maar dat de hogeschool ook een – minder softe – maatschappelijke taak heeft. “We hebben de professionele verplichting iets te doen met onze vakkennis.”
Een combinatie daarvan vinden in een curriculum dat naar het gevoel van velen al overvol lijkt te zijn, is dan ook voor veel docenten en beleidsmakers in het onderwijs de grote uitdaging. Zij weten zich daarin wellicht gesterkt door de uitspraak waar Jan Anthonie Bruijn meermalen aan refereerde. “Empathie is geen soft geknuffel maar een manier om de productiviteit te verhogen.”
