De Top 10 van 2017
Politici, wetenschappers en vaklieden, de Top 10 van ScienceGuide bestaat uit een divers gezelschap. Elk van hen bepaalde op een eigen(zinnige) manier het nationale debat over onderwijs, wetenschap en kennisbeleid. Wie lieten er een onuitwisbare indruk achter op het jaar ’16|’17? Het valt hieronder de te lezen.
Pieter Duisenberg
Er is geen Kamerlid dat zich het afgelopen jaar zo roerde in kennisland als de VVD’er Pieter Duisenberg. Met zijn voorstel om de politieke voorkeur van wetenschappers in kaart te brengen, joeg hij veel academici tegen zich in het harnas. Ook het VVD-plan om de opbrengsten van het leenstelsel vooral ten goede te laten komen aan de technische universiteiten was controversieel. Ondertussen dwong Duisenberg er bij minister Bussemaker met succes op aan om de bekostiging in het hoger onderwijs kritisch tegen het licht te houden.
Met Canada als voorbeeld probeerde Duisenberg afgelopen jaar internationalisering van de universiteiten een impuls te geven, wat hem op kritiek van onder andere de minister kwam te staan. In de academie zal de VVD’er dan de nodige vijanden hebben gemaakt. Dat Pieter Duisenberg nog geen half jaar na de Tweede Kamerverkiezingen voorzitter wordt bij de VSNU doet bij zijn collega politici de wenkbrauwen fronzen. Toch zal het hem helpen dat hij zelf benaderd is door de sollicitatiecommissie van de VSNU met de vraag om voorzitter te worden. De grote uitdaging zal zijn om binnen de academie voldoende legitimiteit te genereren, er zijn namelijk collegevoorzitters die daar nu nog openlijk aan twijfelen.
Lees hier het profiel van Pieter Duisenberg, de nummer 1 van de ScienceGuide top 10.
Gloria Wekker
“We hebben in Nederland simpelweg nog geen goede taal om over dit soort onderwerpen te spreken” zo stelde Gloria Wekker (Universiteit Utrecht) bij de presentatie van het rapport Let’s do diversity afgelopen oktober. Het was tijd dat Nederland kennis ging maken met termen als intersectionaliteit en kolonialiteit en Wekker was bereid het grote podium te betreden om dit toe te lichten. Na maanden onderzoek in de, uit de maagdenhuisprotesten ontsproten, diversiteitscommissie van de Universiteit van Amsterdam presenteerde Wekker de resultaten: de UvA is een wit bolwerk zowel in de samenstelling mensen als in het gedachtengoed.
Reacties op het onderzoeksrapport, haar boek White Innocence en haar publieke optreden waren heftig en soms ronduit beledigend maar Wekker hield de rug recht. Door haar rapport kwam diversiteit dan ook hoger op de institutionele agenda te staan, en werd ook op de UvA, in navolging van vele andere instellingen een diversity officer aangesteld om diversiteitsbeleid te formuleren. Het begin lijkt er te zijn voor een sterker inclusiviteitsbeleid aan de Nederlandse ho-instellingen maar ook Wekker zou beamen dat we er nog lang niet zijn.
Ben Feringa
De belangrijkste wetenschappelijke prijs in de chemie ging vorig najaar naar Groningen. Daar won Ben Feringa de Nobelprijs voor zijn onderzoek naar machines op moleculair niveau. “Een samenspel van heel verschillende onderzoekers met een gezamenlijk doel,” zo prees KNAW-president José van Dijck het werk van Feringa en zijn team. Feringa zette deze interpretatie kracht bij door herhaaldelijk te benadrukken hoe belangrijk zijn team is voor het werk dat zij doen.
Na het winnen van de prestigieuze prijs toonde Feringa zich tevens een hartstochtelijk pleitbezorger van de fundamentele wetenschap in Nederland. In navolging van de Wetenschapsagenda roept de Groningse scheikundige het kabinet op toch vooral te investeren in kennis.
Bij de RUG is het gebruik dat Nobelwinnaars hun eigen parkeerplaats krijgen en werd ook Feringa gefêteerd. Dat betekende in het geval van Feringa enkel een bordje in het fietsenhok naast zijn kantoor. De nuchtere noorderling komt namelijk dagelijks op de fiets naar de universiteit. Als zoveel bescheidenheid al roept om een miljard extra voor kennis, dan moet je dat wel serieus nemen. Een beter boegbeeld kunnen NWO en KNAW zich momenteel dan ook niet wensen.
Louise Elffers
Ze was een van de jongste lectoren van Nederland toen zij in 2015 werd benoemd aan de Hogeschool van Amsterdam. Niettemin wist zij als lector Beroepsonderwijs in korte tijd haar stempel te drukken op de hele Amsterdamse onderwijsketen. Met het thema doorstroom mbo-hbo heeft Louise Elffers een thema te pakken dat overal in het onderwijs én in Den Haag hoog op de agenda staat.
“De mbo’er was voor de meeste opleidingen geen onderwerp, liever investeerde men in de vwo’er. Dankzij haar onderzoeken, optredens en persoonlijkheid wordt er geluisterd,” zeggen HvA-collega’s over Elffers. De lector komt in het geweer tegen de private examentrainingen die ongelijkheid bevorderen en is kritisch op de effecten van het leenstelsel op potentiële doorstromers uit minderbedeelde gezinnen. Eerder dit jaar werd Elffers al genomineerd als Lector van het Jaar. Nu staat zij op vier in onze Top 10.
Thijs Roovers
Deze Amsterdamse basisschoolleraar ontketende afgelopen lente een krachtige beweging onder collega’s in het basisonderwijs. Wat startte als een Facebook-groep eindigde bijna in een kabinetscrisis. Zijn drive/doel/overtuiging: de salarissen in het basisonderwijs moeten gelijk getrokken worden met die van tweedegraads bevoegde docenten in het voortgezet onderwijs, en daarin vindt hij vele medestanders. Ze hebben immers allemaal een hbo-opleiding gedaan en een vergelijkbare baan. Hiervoor moet het nieuwe kabinet €1,8 miljard extra voor de onderwijs begroting vrij maken.
Roovers weet op indrukwekkende manier het genuanceerde dialoog te voeren en tegelijkertijd zijn achterban in beweging te brengen. In april presenteerde de PO-groep het manifest ‘Vijf voor twaalf: Het primair onderwijs verdient meer!’ aan de Kamer vergezeld met de belofte dat als de politiek de handschoen niet oppakte er gestaakt zou worden. Zeer opvallend dat de Aob juist terughoudend reageerde op het bericht van de staking vanwege twijfel over de actiebereidheid van de achterban en de verschillende belangen. Roovers: ‘De vakbond zit op vier stoelen, wij en de PO-Raad maar op één.
Op de dag van de staking, 27 juni, kwam er steun uit onverwachte hoek. Demissionair minister Asscher zette vlak voor de zomer nog even de verhouding met de VVD op scherp door te eisen dat de loonsverhoging voor basisschool leraren in de begroting voor 2018 zou worden geregeld. Vorige week bleek zijn eis een storm in een glas water, de beslissing over de salarissen ligt toch echt nu bij het nog te formeren kabinet. Zo veroorzaakte Roovers toch bijna de val van een demissionair kabinet.
Leo Waaijers
Eind 2015 leek het erop dat de onderhandelingen over de open access contracten tussen de VSNU en de uitgevers een mooi resultaat hadden opgeleverd. Wat er precies in de contracten stond, dat hielden de uitgevers echter liever geheim. De gepensioneerde bibliothecaris Leo Waaijers, die deel uitmaakte van het onderhandelingsteam namens de UKB, vond dit onzin. Terwijl de onderhandelingen op internationaal niveau doorliepen besloot hij een WOB-verzoek in te dienen bij de Nederlandse universiteiten om de contracten openbaar te maken.
In een aparte hoorzitting verdedigde Waaijers zich in zijn eentje tegen de advocaten van Elsevier, Springer en de Universiteit van Amsterdam. Ondertussen lekte het contract tussen de universiteiten en Elsevier uit, en daaruit bleek de open access deal bijzonder ongunstig uit te pakken voor de instellingen. Uiteindelijk stelde de bezwarencommissie Waaijers in het gelijk en bepaalde dat de contracten openbaar gemaakt moesten worden. Zowel Elsevier als Springer besloten zich neer te leggen bij dit besluit. Daarmee legde Waaijers bloot wat de zogenaamde ‘gouden route’ werkelijk inhield: een lange en kostbare weg richting open access.
Eveline Crone
De volgende in de lijst is ontwikkelingspsycholoog en Spinozaprijs-winnares Eveline Crone. Naast academici bereikt Crone een breder publiek, ouders en pubers zelf lezen de resultaten in haar boeken. Haar bevindingen zijn ook input voor veranderingen binnen wetgeving, zoals jeugddetentie en alcoholgebruik. Al is ze over haar maatschappelijke bijdrage voorzichtig: ‘Ik ben blij dat mijn werk impact heeft, maar ik wil waardevrij onderzoek doen.”
Landelijk baant ze de weg als één van de boegbeelden van de route ‘Hersenen, cognitie en gedrag: leren ontwikkelen en ontplooien’ van de Wetenschapsagenda. Op Europees niveau heeft ze dit jaar ook invloed gekregen. In januari tradt Crone toe tot de Scientific Council van de European Research Council (ERC). Dit orgaan bepaalt namens de Europese wetenschappelijke gemeenschap welke strategieën en methoden er voor het financieren van onderzoek worden gebruikt. In februari tipten wij haar nog als opvolger van Karl Dittrich bij VSNU.
Crone is een mooi voorbeeld van hoe de vrouwelijke jonge wetenschappers de combinatie kunnen maken met een gezin. Over gender bias spreekt ze zich duidelijk uit. Samen met drie vrouwelijke collega’s richtte zij Athena’s Angels op. Zij behartigen belangen voor vrouwen in de wetenschap en willen misstanden zichtbaar maken. “Wij kunnen dit doen, omdat we het hebben gemaakt, voor beginnende wetenschappers is dat veel lastiger. Het is moeilijk om er als individu mee om te gaan. Daarom is het belangrijk dat vrouwen elkaar helpen. Maak een netwerk. En: gewoon doorgaan.’
Carlos Moedas
De Europees commissaris uit Portugal is inmiddels halverwege zijn termijn als lid van de commissie en heeft de verwachtingen overtroffen. Het risico dat het investeringsplan van Juncker, het EFSI, de fondsen voor Research & Devolopment en het Horizon 2020 programma zouden leegroven heeft hij vakkundig afgewend. Nu hij het FP9 Kaderprogramma gaat invullen komen er de aankomende zeven jaar tientallen miljarden euro’s vrij voor onderzoek en innovatie.
Tijdens het Nederlandse voorzitterschap van de EU zette staatssecretaris Sander Dekker Open Science hoog op de agenda en gaf Europa slagkracht op dit onderwerp. Moedas pakte dit onderwerp op en liet het niet los en misschien zien we binnenkort wel het eerste EU platform voor open access publicaties ontstaan. Zijn kiene blik op de waarde van toegepast onderzoek bracht ook in Nederland de hbo-instellingen in de Europese ring. Hij stuurde zijn landgenoot-minister naar Stenden-NHL en Rotterdam om daar de banden aan te halen met het Nederlandse hoger onderwijs.
Henriëtte Maassen van den Brink
Het studiejaar was nog geen enkele dagen oud of Maassen van den Brink was de eerste die een stevige discussie aanzette over de bekostiging van het onderwijs, bij de Hanzehogeschool. Daarbij moest genoteerd worden dat zij op persoonlijke titel sprak, maar dit maakte haar betoog alleen maar pregnanter en urgenter. “Het mag vooral niet over geld gaan. En intussen gaat het altijd in bedekte termen over geld. Bekostigingsvragen in het onderwijs wekken meestal negatieve gevoelens op, zo liet zij haar gehoor in Groningen verstaan.
Maassen van den Brink wilde in dit kader af van het frame dat bekostiging altijd over perverse prikkels gaat, en wilde dat de maatschappelijke waarde meer wordt beloond in het onderwijs. Wat levert het op voor de regionale economie, de arbeidsmarkt? Deze indicatoren moeten belangrijker worden dan het aantal diploma’s, het rendement of uitval, zo betoogde de voorzitter van de Onderwijsraad.
Dit discours komt overeen met het opinieartikel wat zij als commissielid van de Review Commissie Hoger Onderwijs schreef samen met de voorzitter van die commissie, Frans van Vught. Daarin houden zij een stevig pleidooi voor nieuwe kwaliteitsafspraken, maar noteert men wel dat het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties meer betrokken moeten worden bij dergelijke afspraken. Dit najaar verschijnt het lang verwachte advies van de Onderwijsraad over nieuwe vormen kwaliteitsbekostiging. De vraag is in hoeverre de pleidooien van de voorzitter eerder dit jaar hierin weerklank vinden.
Fokke Aukema
Een Leven Lang Leren (LLL) moet de toekomst worden, daar lijkt iedereen het over eens. Van de commissie Sap tot aan de Sociaal Economische Raad vindt iedereen dat er nú werk gemaakt moet worden van de LLL-agenda en dat er van alles moet veranderen. Directeur deeltijd aan de Hogeschool Arnhem-Nijmegen, Fokke Aukema laat zien dat het wel kan, ook binnen de bestaande structuren, zo betoogde hij in reactie op het essay van Ad de Graaf. Onvermoeibaar werkt Aukema door aan nieuwe manieren om LLL aantrekkelijker en bereikbaarder te maken, onder andere in het experiment leeruitkomsten waarin hij laat zien dat dit ‘bottom up’ te organiseren is.
Tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer over Leven Lang Leren afgelopen januari kraakte Aukema dan ook een aantal harde noten wat betreft overheidssturing. Volgens hem draagt de nadruk op studierendement die er bij hogescholen ingepeperd wordt niet mee bij het ontwikkelen van deeltijdonderwijs. Toch legt Aukema zich hier niet bij neer en in tal van initiatieven laat hij zien dat het wél kan: innoveren van binnenuit.
