Kamer blijft bezorgd over open eindjes van het leenstelsel
Het stond van tevoren al vast. De rente op de studieschuld is een maatregel waar niemand enthousiast over is, maar die toch ingevoerd wordt. Frank Futselaar (SP) kreeg lof van andere Kamerleden – ook van de coalitie – dat hij zich zo had vastgebeten in het onderwerp. Ruim een half uur nam hij de tijd om punt voor punt uit te leggen en op basis van veel rapporten waarom het leenstelsel destijds zo’n slecht plan was en waarom deze renteverhoging ook ondoordacht is.
Toch veranderde dit niets aan het plan. Er werden door verschillende oppositieleden nog moties en amendementen ingediend om de wet aan te passen. Zo stelde Lisa Westerveld (GroenLinks) voor een maximum rentestand in te stellen die studenten moeten betalen. Dit voorstel kon niet op steun van de minister rekenen.
Volgens Van Engelshoven zouden studenten bankje kunnen gaan spelen als zij tegen een lage rente bij DUO lenen en dit bedrag wegzetten tegen een veel hogere spaarrente. De rente op de studieschuld wordt vanaf 2020, mits de Eerste Kamer niet tegenstribbelt, gekoppeld aan de hogere tienjaarsrente in plaats van de vijfjaarsrente. Dit gaat studenten met een gemiddelde studieschuld al snel vijf duizend euro extra aflossing kosten.
Begrotingstekort OCW onder de loep
De enige motie die wel werd overgenomen door de minister was van Harry van der Molen (CDA). Hij stelde voor om nog eens extra goed te kijken de aankomende periode of er niet te veel studenten zijn die niet hun schuld afbetalen. Dit kan namelijk op termijn leiden tot een tekort op de begroting van OCW. De minister zegde dit toe. Dit zou ook nog eens extra meegenomen worden in een bredere beleidsdoorlichting van de studiefinanciering die OCW in 2020 zal gaan uitvoeren.
Van der Molen had nog een ander punt van zorg. Het innen van studieschulden van buitenlandse studenten die bij DUO hebben geleend. “Nu ben ik ervan op de hoogte dat Denemarken wil bepleiten dat de regels op Europees niveau worden gelijkgetrokken, zodat dit makkelijker kan. Is de minister bereid om zich bij dat pleidooi van Denemarken te voegen en te kijken of wij dat speelveld toch gelijker kunnen krijgen in Europa zodat we dit geld wel een grotere kans geven om terug te komen?
De minister zegde dit toe en wilde samen optrekken met Denemarken om op Europees niveau studieschulden te kunnen innen. “Ik ben zeker bereid om niet alleen met de Denen, maar ook met ook andere Europese collega’s te bekijken hoe wij er met elkaar voor kunnen zorgen dat iedereen zijn stelsel houdbaar kan houden en die schulden geïnd kunnen worden.”
Geen animo voor mijden spits
Een ander opvallend punt bij de het debat waarvan de uitkomst van tevoren al vast stond was het Beter Benutten project. Dit is onderdeel van het leenstelselakkoord uit 2014 tussen VVD, GL, D66 en de PvdA. Daarin is afgesproken dat het contract met de ov-bedrijven met €200 miljoen gekort gaat worden. Dit bedrag loopt zonder wijzigingen de komende jaren op tot circa €1 miljard.
Het betreffende geld is afkomstig uit de begroting van OCW en wordt ieder jaar overgemaakt aan de ov-bedrijven. De korting op de ov-kaart kon gerealiseerd worden door studenten de dure spits te laten mijden. Deze exercitie is inmiddels mislukt. Er bleek in het hoger onderwijs geen animo voor te zijn. Zo constateerde de kwartiermaker Maarten van Poelgeest vorig jaar.
De minister liet de vrijdagavond voor kerst vorig jaar aan de Kamer weten dat zij in 2018 met een oplossing zou komen om toch €200 miljoen bezuinigen op het ov-contract. Dit geld zou dan geïnvesteerd worden in de kwaliteit van het hoger onderwijs.
Frank Futselaar (SP) wilde nu 2018 bijna op zijn eind is weten hoe het hier mee stond. “Er is nog het probleem van de €200 miljoen die bezuinigd zou worden via de ov-kaart en het programma Beter Benutten. Daar lijkt vooralsnog weinig van terecht te komen en ik meen toch dat daar deze maand duidelijkheid over zou moeten komen. Kan de minister daar al iets over zeggen? Of hangt studenten misschien nog een onaangenaam kerstcadeau boven het hoofd? Als dat zo is, moeten we dat dan niet in samenhang met dit voorstel wegen?”
OCW heeft meer tijd nodig
De minister gaf aan in het debat aan dat de uitkomsten van de ov-analyse nog even op zich laten wachten. “Ik weet dat ik uw Kamer had gezegd dat er voor de kerst een brief zou komen. Dat ga ik niet redden. Het is buitengewoon complexe en ook juridische materie. Ik heb echt even meer tijd nodig om goed uit te zoeken: wat kan hier nou wel en wat kan hier nou niet? Die brief komt dus in het voorjaar.”
De minister gaf aan dat het doel was om deze bezuiniging te realiseren in 2025 maar vergat daarbij te vermelden dat in 2020 al de eerste stap gezet moet worden in de versobering van het contract, dan zou de ov-kaart niet meer dan €850 miljoen mogen kosten, zo was in 2014 afgesproken.
De minister kon niet garanderen dat de ov-kaart niet versoberd zal worden. “Volgens mij ligt er een opdracht bij mij om te onderzoeken op welke manier er 200 miljoen uit Beter Benutten kan worden gehaald om te investeren in de kwaliteit van het hoger onderwijs. Met die opdracht ben ik aan de slag. Zo gauw ik daar meer over weet, krijgt u daarover een brief.”
Zorgen over borging medezeggenschap
Een andere zorg van de Kamer had betrekking op de kwaliteitsafspraken die gemaakt zijn op basis van de opbrengsten van het leenstelsel. De eerste geluiden uit het veld stellen niet iedereen gerust. Ook de Eerste Kamer bleek eerder deze week beducht te zijn op onvoldoende juridische borging van de medezeggenschap op de investeringen die gedaan worden op basis van het afschaffen van de basisbeurs.
Ook het CDA in de Tweede Kamer was hier niet gerust op. Op de UvA bleek eerder deze week studenten niet de beslissende stem te hebben in de nieuwe kwaliteitsafspraken. Van der Molen vroeg zich af of dit wel een wenselijke situatie is. “Deze week zagen we bij de UvA de ontwikkeling dat, als er dan op het niveau van een universiteit afspraken gemaakt moeten worden, de personeelsgeleding samen met het bestuur ten opzichte van de studenten over de investeringen gaat beslissen. Dat vond ik een vreemde figuur, maar ik ben ook benieuwd wat de minister daarvan vindt. De bedoeling van de Kamer was juist om studenten daarover te laten meepraten, maar je zag daar dat de besteding uiteindelijk wordt bepaald door de bestuurders enerzijds en de personeelsgeleding anderzijds.”
De minister gebruikte hier dezelfde verdediging als in de schriftelijke beantwoording aan de Senaat. Zij vindt dat de NVAO die de kwaliteitsafspraken moet beoordelen voor voldoende borging zorgt. “Zoals u weet — dat hebben we in de kwaliteitsafspraken vastgelegd — gaat de NVAO voor mij kijken: gaat het op alle plaatsen goed met de medezeggenschap, wordt daar volgens de afgesproken wijze voldaan aan die medezeggenschap en, nog belangrijker dan dat, worden de middelen van het studievoorschot ook echt geïnvesteerd in de kwaliteit van het hoger onderwijs?”
Geen versterking van de positie van de student
Van der Molen was nog niet overtuigd of de NVAO een beslissende andere rol had kunnen spelen in het voordeel van de studenten. “Ik denk dat de NVAO niet precies gaat kijken of er naar iedereen geluisterd is. Want zij zal wel proberen om het wat op afstand te beoordelen. En daarmee is de positie van de student nog niet versterkt.”
De minister stelde vast dat er nu eenmaal ook medewerkers in de medezeggenschap zitten en dat die ook een stem hebben. “U mag van mij verwachten dat ik heel kritisch ben over de manier waarop die medezeggenschap vorm krijgt. Daar zitten nu eenmaal meerdere geledingen in. Ik neem aan dat bijvoorbeeld het ISO mij nauw geïnformeerd zal houden over hoe tevreden men er daarover is.”
