Kabinet moet meer sturen op nieuw innovatiebeleid
Een belangrijke vernieuwing in het innovatiebeleid van dit kabinet is de keuze om te focussen op vier belangrijke maatschappelijke uitdagingen. Volgens het Rathenau Instituut betekent dit dat ook de beleidsinstrumenten waar het kabinet gebruik van maakt vernieuwing behoeven. In een bericht aan het parlement doet zij daartoe een voorzet.
Economische impact van wetenschap laat zich niet in cijfers vangen
In juli 2018 stemde de ministerraad in met de plannen van minister Wiebes en staatsecretaris Keijzer met het plan ‘Missiegedreven Innovatiebeleid’. Hierin wordt voortgebouwd op het reeds bestaande Topsectorenbeleid. “We staan voor een aantal grote wereldwijde maatschappelijke uitdagingen waarvoor gerichte cross-sectorale inzet op het gebied van wetenschap, toegepast onderzoek en innovatie onontbeerlijk is.”
Het gaat daarbij om de thema’s energietransitie en duurzaamheid; landbouw, water en voedsel; gezondheid en zorg; en veiligheid (waaronder cyber-, defensie- en waterveiligheid)” schreven de bewindvoerders destijds in een brief aan de Kamer. Maar hoe richt je het beleid zo in, dat er ook echt op deze vier maatschappelijke uitdagingen gestuurd wordt in het innovatiebeleid?
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft daartoe drie stappen geformuleerd. Zo moeten betrokken ministerie, samen met kennisinstellingen en relevante bedrijven een missie opstellen, moeten er door de topteams van Topsectoren Kennis- en Innovatieagenda’s geformuleerd worden en moet er vervolgens in publiek-private samenwerkingsprojecten onderzoek worden uitgezet.
Ander instrumentarium voor innovatiebeleid
Het Rathenau Instituut constateert dat er nog veel onduidelijk is over de uitwerking van agenda’s en programma’s en wijst daarom vier punten van aandacht aan om tot succesvol missiegedreven innovatiebeleid te komen.
Missiegericht innovatiebeleid in uitvoering
Zo waarschuwt het Rathenau ervoor om nu het volledige innovatiebeleid in te richten ten behoeve van de vier genoemde speerpunten. “Het zou onverstandig zijn om al het bestaande innovatiebeleid nu onder de categorie missies te laten vallen. Op papier levert dat synergie op. In de praktijk voorkomt het dat er maatwerk geleverd kan worden.”
De bestaande instrumenten die het kabinet net ter beschikking heeft, lenen zich volgen het Rathenau Instituut niet allemaal even goed voor innovatiebeleid waarin de vier geformuleerde missies centraal staan. De PPS-toeslag en MIT-regeling PPS-toeslag is te genereren door projecten waarin private partijen met cash- en/of in kind-bijdragen samen met kennisinstellingen investeren in onderzoek en ontwikkeling. MIT-regeling is een subsidieinstrumenten om het mkb te stimuleren zich aan te sluiten bij de innovatieagenda's van de Topsectoren bijvoorbeeld zijn te weinig gericht op de ontwikkeling van een visie en het adresseren van maatschappelijke uitdagingen.
Heroverweging generieke en specifieke middelen
Een missiegedreven innovatiebeleid vraagt daarom om instrumenten die maatschappelijk inbedding als uitgangspunt nemen. Het Rathenau Instituut kijkt daarbij onder meer naar het ondersteunen van innovatiewerkplaatsen zoals Centres of Expertise of het bieden van experimenteerruimte aan overheden.
Het door dit kabinet ingezette innovatiebeleid, vraagt ook om meer ruimte voor specifieke instrumenten om richting te geven. “Dat hoeft niet noodzakelijk meer te kosten maar vraagt wel om heroverweging van de huidige verdeling tussen budgetten voor generiek en specifiek beleid.”
Als vierde advies aan het parlement, wijst het Rathenau Instituut erop dat in vergelijking met bedrijvengericht innovatiebeleid, missiegericht innovatiebeleid meer samenhang in de projecten behoeft. Er zijn verschillende manieren om daartoe te komen: via de vakdepartementen, door oprichting van grote overkoepelende onderzoeksinstituten, door los van het ministerie staande grootschalige programma’s of door het opzetten van een nationaal agentschap, zoals vroeger het Innovatieplatform bestond.
Het Rathenau Instituut constateert derhalve dat het kabinet goede eerste stappen heeft gezet naar een missiegedreven innovatiebeleid, maar dat er nog veel open vragen zijn. “Eerdere en buitenlandse ervaringen met missiegedreven innovatiebeleid laten zien dat generieke instrumenten onvoldoende zijn en er ruimte moet komen voor maatwerk.”
