De nieuwe corona-app: besmet met data?

De corona-app, die officieel CoronaMelder heet, stuurt een waarschuwing als je in de buurt bent geweest van iemand die besmet is met Corona. Zo kun je op tijd in thuisquarantaine gaan en nieuwe besmettingen voorkomen. Hoewel de app al te downloaden is, wordt deze pas in een paar GGD-regio’s gebruikt als test.

De wetgeving die de app moet goedkeuren laat namelijk nog op zich wachten. Wanneer de app landelijk gebruikt gaat worden, weet niemand: de planning van 1 september is niet gehaald, maar een nieuwe datum is nog niet genoemd.

Bij Brenno de Winter, privacy-deskundige en onderdeel van het team dat de corona-app maakt, staat de transparantie van de app op de eerste plaats. “Je kunt bij alle code komen, alle designdocumenten, alle beveiligingsonderzoeken mét alle zwakheden”, zegt De Winter. “Kortom: er is gewoon heel veel informatie die mensen tot zich kunnen nemen om te zien hoe wij dit doen.”

Die transparantie betekent echter niet dat iedereen zomaar bij de gegevens kan. “De data staat op jouw telefoon en blijft ook op jouw telefoon staan”, zegt hij. “Daar leeft het en daar gaat het dood. Alleen als je ziek wordt, wordt het geüpload naar een server van het ministerie.” Dit gebeurt bovendien alleen als je daar zelf op dat moment toestemming voor geeft.

Transparantie leidt niet altijd tot acceptatie

Willeke Slingerland, lector Weerbare Democratie van Saxion, is blij met de transparantie van de app. Zij benadrukt echter wel dat die transparantie alleen nut heeft als de mediawijsheid en digitale geletterdheid van de maatschappij toeneemt. “Het draagvlak, het al of niet downloaden en installeren van de app op je telefoon, valt of staat met het grotere maatschappelijke debat over coronawetgeving”, zegt Slingerland.

Het democratische proces kun je niet aan de kant zetten, zegt ze. Gelukkig heerst er in Nederland een redelijk goed vertrouwen in de overheid ten opzichte van andere landen, maar dat neemt niet weg dat er onwetendheid over de app is. “We zien natuurlijk de maatschappelijke onrust die ontstaat”, zegt Slingerland. “Ook als het gaat over überhaupt de coronawet – de spoedwet: alles moet met stoom en kokend water.”

Voor het draagvlak van de app is het belangrijk dat de maatschappij inzicht heeft in hoe de systemen werken. De app is een mooie samenwerking tussen de overheid, techbedrijven en kennisinstellingen. “Laat zien hoe zo’n proces, zo’n beslissing eruit heeft gezien”, zegt ze. Burgers moeten leren om het kaf van het koren te scheiden als het gaat om informatie, zeker op Social Media.

Een Europese app is geen oplossing

Een deel van de maatschappelijke onrust omtrent de app komt voort uit zorgen over privacy. De app draait op Android of iOS, wat eigendom is van respectievelijk Google en Apple. Toch kunnen deze bedrijven niet bij de data van de app, zegt De Winter. Bovendien kunnen ze niet veel met de data, omdat alles geanonimiseerd is en er geen locatie zichtbaar is.

De app wisselt via bluetooth codes uit als twee telefoons voor 15 minuten bij elkaar in de buurt zijn. Dit gebeurt ook alleen als beide telefoons de app hebben geïnstalleerd. Met wie of op welke locatie die uitwisseling plaats vindt, slaat de app niet op.

De hardware van de app zit echter wel genesteld in de Amerikaanse platforms, simpelweg omdat er geen Europees alternatief bestaat voor Android of iOS. Is het tijd voor een Europees platform? “Ik denk niet dat een land in Europa dat zelf kan”, zegt De Winter. “Als Europa hebben we een industrie nodig waarbij er een geloofwaardig alternatief is, zodat je niet vast zit aan óf Android óf iOS.” “Dat staat bovenaan ons lijstje”, verzekert Kim van Sparrentak, Europarlementariër voor GroenLinks.

Maar waarom komt er geen Europese app? “Gezondheid is geen officiële Europese competentie”, zegt Van Sparrentak. “Als het dan gaat om het waarborgen van de gezondheid, dan zijn het toch de lidstaten die aan zet zijn.” Daarnaast hanteren de verschillende lidstaten andere regels omtrent Corona. Positief getest betekent niet in elk land hetzelfde. Ook zijn er landen waar de uitslag van een zelftest thuis al tot een officiële diagnose kan leiden.

Om deze drempel over te gaan, wordt er nu een voorstel gedaan aan de Europese Raad om de regels rondom het virus algemener te maken. Van Sparrentak heeft de ambitie om als Europese Unie meer bevoegdheden te hebben op het gebied van gezondheid. “Er is een centrum voor dit soort crisissituaties en pandemieën en die hebben hele goede voorschriften gegeven”, zegt van Sparrentak. “En toch blijft elk land zich vasthouden aan zijn eigen methode.”

Geen anderhalvemetersamenleving dankzij app

De landelijke app gaat binnen Nederland een belangrijke rol vervullen. Op dit moment, aan de vooravond van de tweede golf, hebben de GGD’en het te druk voor het zorgvuldig uitvoeren van bronnen- en contactonderzoek. Dat is waar de corona-app kan helpen.

Daarnaast heeft de app nog een ander voordeel. “Je krijgt zicht op mensen die je via regulier bron- en contactonderzoek niet zult ontdekken”, zegt De Winter. “Bijvoorbeeld iemand waarbij je in het restaurant hebt gezeten of iemand waarbij je in de trein hebt gezeten: Dat soort mensen komen nu in beeld, terwijl je die anders niet in beeld zou krijgen.”

De Winter is sterk overtuigd van de werking van de app. “Als 60% van het volk gebruik zou maken van deze app en ook de melding zou opvolgen door thuis te blijven, dan zou geen enkele andere maatregel nog nodig zijn”, zegt hij. De Winter verwijst hierbij naar een onderzoek uit Oxford. Zelfs de anderhalvemeterregel is dan niet meer nodig.

App zonder verplichtingen: het gebruik blijft vrijwillig

Desondanks onderschrijft De Winter dat de app vrijwillig moet blijven. Chhay Lin Lim, lector Blockchain van Saxion, is het met hem eens. “Voor mij is het heel belangrijk dat mensen nog steeds keuzevrijheid hebben”, zegt Lim. “Wat mij wel een beetje zorgen baart is dat er straks heel veel groepsdruk gaat ontstaan om die app te gebruiken. Dat mensen niet echt meer het gevoel krijgen dat ze de keuze hebben kunnen maken om de app te installeren of niet.”

Maar hoe de maatschappij er echt mee omgaat, zal pas blijken als de app in gebruik is. “Dat is wat uiteindelijk de hele ethische discussie gaat bepalen: niet het instrument, maar hoe wordt het gebruikt?” zegt Detlef Wagenaar, lector Ethiek & Technologie. Wagenaar maakt zich vooral zorgen om het gebruik op de lange termijn.

De Winter geeft aan dat de ziekte zeer nadrukkelijk benoemd staat in het document, waardoor de app ook niet voor een andere ziekte of pandemie gebruikt kan worden. “In het document staat: zolang de pandemie duurt”, zegt Wagenaar. “Maar dat is een hele vage omschrijving, want er zal altijd wel ergens een coronagolf zijn. Het is niet een virus dat verdwijnt.”

Meer weten? Het webinar is online terug te zien.