‘Er moeten drie typen universiteiten komen in het hoger onderwijs’
Bij de opening van het hogeschooljaar bij Fontys stonden twee rapporten centraal: het ene over de toekomst van het hbo en het andere van de universiteiten. Laatstgenoemd rapport van de commissie Sterken is deze zomer verschenen en kon op een warm welkom rekenen in het hbo, zo bleek tijdens deze zonnige nazomermiddag in Eindhoven. Het eerstgenoemde rapport werd samen met een commissie geschreven door Bormans, oud-collegevoorzitter van de Hogeschool Rotterdam. Hij benadrukte dat beide rapporten op een goed moment komen, nu demissionair minister Dijkgraaf de laatste hand legt aan een toekomstverkenning.
Van Fontys Hogescholen naar Fontys Universiteit
“De vraag die vanmiddag centraal staat, is of Fontys Hogescholen zal evolueren naar de Fontys Universiteit en of dit een aantrekkelijk toekomstperspectief is”, trapte Bormans af. “Het klassieke beeld is dat er een zekere concurrentie is tussen hogescholen en de universiteiten, maar er is een treffende overeenkomst tussen die beide rapporten, wat een unieke kans biedt voor de overheid om hierop in te spelen zodat we in Nederland een nieuw fundament kunnen leggen voor het hoger onderwijs.”
Het stelsel is volgens zelfbenoemd ‘ambteloos burger’ Bormans namelijk niet toekomstbestendig. “De wet is verouderd en de speelruimte die de wet biedt om nieuwe dingen te doen, is te beperkt geworden. Ook de manier waarop universiteiten en hogescholen zich tot elkaar verhouden is niet meer van deze tijd. Er is een soort hiërarchie ontstaan tussen universiteiten en hogescholen.”
Universiteiten blijven groeien en hogescholen krimpen
De problemen daarbij tekenen zich steeds duidelijker af, meende Bormans. “Dit heeft ertoe geleid dat universiteiten op dit moment overspoeld worden door studenten. Als je dat bij elkaar optelt, dan is er een toekomst bij de universiteiten van groei en de hogescholen gaan krimpen. Als je kijkt naar de arbeidsmarkt, dan wil je niet dat universiteiten alsmaar blijven groeien en dat hogescholen krimpen.”
Die probleemanalyse is niet nieuw; ze stond ook al in het rapport-Veerman uit 2010. Als dit rapport was opgevolgd, hadden de recente problemen met internationalisering voorkomen kunnen worden. Dit zei Bormans, die destijds lid was van de commissie-Veerman. “In dat rapport stond namelijk dat elke instelling een eigen profiel moest kiezen. Voor de ene instelling zou dan internationalisering belangrijker zijn dan voor de andere instelling. Hierover zouden dan afspraken gemaakt worden tussen instellingen en de overheid, en de bekostiging zou hierop worden afgestemd. Nu dreigt er één uniforme maatregel over het hele hoger onderwijs te worden uitgesmeerd, waar niemand de winnaar van zal zijn.”
We moeten het verschil tussen hbo en wo juist aanscherpen
Er is altijd een gijzeling geweest in het debat over binariteit, zo stelde de oud-collegevoorzitter uit Rotterdam vast. Hij gaf toe dat hij daar zelf ook aan bijgedragen heeft door ervoor te pleiten om het verschil tussen universiteiten en hogescholen af te schaffen, maar is daarvan teruggekomen. “We moeten het verschil niet kleiner maken, maar we moeten het verschil groter maken. Om die binariteit aan te scherpen moeten de spelregels tussen universiteiten en hogescholen gelijkgetrokken worden, ook in termen van bekostiging.”
De recente investeringen in universiteiten die de minister gedaan heeft, hebben die kloof tussen de universiteiten en de hogescholen immers alleen maar groter gemaakt, constateerde Bormans. “Van elke twintig euro die naar onderzoek gaat, gaat er slechts één naar hogescholen; terwijl we hogescholen willen die mensen afleveren, die reflectieve vaardigheden bezitten om beroepen te kunnen uitoefenen, maar ook om die beroepen door te ontwikkelen. Daar is praktijkgericht-onderzoek voor nodig. Daar moet dan ook fors in geïnvesteerd worden. Of er moet een reallocatie komen van middelen tussen universiteiten en hogescholen.”
Doe niet zo moeilijk!
Tevens is er een belangrijke herschikking van universiteiten en hogescholen nodig, zo bepleitte Bormans.
“Universiteiten moeten zich veel meer dan nu realiseren dat ze prachtige researchuniversiteiten zijn. Wij hogescholen worden dan – en dat is een beetje vloeken in de Nederlandse hoger-onderwijskerk – uiteindelijk professioneel georiënteerde universiteiten. Tegen mensen die daarvan schrikken, zou ik zeggen: ga de grens over, daar is dat heel helemaal normaal. Doe niet zo moeilijk! In het buitenland zijn wij professioneel georganiseerde universiteiten. Daar kijken ze naar ons met heel veel waardering en veel respect.”
Drie verschillende universiteiten
Uiteindelijk moet dat leiden tot een soort driedeling, besloot Bormans zijn betoog. “Met een undergraduate universiteit, de professioneel georiënteerde universiteit en de researchuniversiteit. Wij hogescholen zitten nu wat dominant in die eerste variant, met een overmatig bacheloraanbod, terwijl wij juist die tweede, professioneel georiënteerde universiteit moeten ambiëren; maar iedere hogeschool moet dat ook voor zichzelf kunnen besluiten.”
De collegevoorzitter van Fontys Hogescholen, Joep Houterman, sloot zich aan bij dit vertoog van Bormans. “Wij hebben drie jaar geleden al antwoord gegeven op de vraag van Ron. Destijds hebben we de keuze gemaakt om te investeren in het onderzoek en het masteronderwijs. Daarnaast zetten we de eerste stappen met de derde cyclus met de Professional Doctorate. Kortom, we zijn nu een University of Applied Sciences; die stap hebben we gemaakt. Daar hebben we wel een aantal dingen voor nodig van de overheid, zoals jij die hier ook uiteenzette.”
Een voorbeeld is het verder uitbouwen van het masteronderwijs, vervolgde Houterman. “We kunnen nu nog onvoldoende de vraag aan van mensen die op zoek zijn naar een professionele master; laat staan dat we genoeg kunnen doen voor vwo-leerlingen die op zoek zijn naar een master, of voor wo-bachelorstudenten die een beroepsgerichte master willen volgen in het hbo.”
Commissie-Sterken is hoopgevend
De Fontys-voorzitter was daarom ook blij met het rapport van de commissie-Sterken. “In dat rapport wordt ook gezegd dat zo’n vijftien procent van de studenten veel beter tot zijn recht komt op een hogeschool. Daarom moeten wij ook die beroepsgerichte master verder kunnen ontwikkelen.”
Tevens moet er een nieuwe balans komen tussen universiteiten en hogescholen, zo concludeerde Houterman. “Universiteiten hebben hun hand uitgestoken. Laat ons daarom het praktijkgericht onderzoek verder ontwikkelen en uitbreiden. Dat is goed voor de ontwikkeling van het onderwijs en maakt het hbo ook aantrekkelijker voor toekomstige masterstudenten.”
