‘Gendergeweld in de academie is lonend voor daders’
Hoe moet men omgaan met gendergeweld in de wetenschap? Tijdens de debatavond ‘Onzichtbare macht’ gingen verschillende wetenschappers met elkaar in gesprek om dit onderwerp verder uit te diepen. Daarbij was veel aandacht voor recente incidenten, bijvoorbeeld het vertrekt van Radboud-rector Han van Krieken die opstapte na berichtgeving over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Kijk echter ook verder dan deze incidenten, luidde de oproep van de avond.
Slechts twee procent leidt tot een klacht
Renée Römkens, bijzonder hoogleraar gendergerelateerd geweld aan de UvA, trapte de avond af en kwam daarbij met cijfers uit een recente uitzending van onderzoeksprogramma Argos. “Uit een peiling van Argos bleek dat het aantal meldingen over ongewenst gedrag in de afgelopen vier jaar meer dan verdubbeld is tot ruim 4600 meldingen. Tevens bleek dat dit in minder dan twee procent van de gevallen leidde tot officiële klachten. Dat zijn er ongeveer tachtig.”
De belangrijkste reden voor dat lage aantal klachten is een complex proces daaromheen. Er liggen veel drempels en er is grote angst voor repercussies, zo zei de UvA-hoogleraar. “Je moet dus heel stevig in je schoenen staan. Daarnaast worden slachtoffers binnen de universiteiten vaak ontmoedigd in plaats van actief gesteund. Veel klagers vinden het nog te onveilig om een melding door te zetten.”
De alma mater blijkt te vaak nog een alma pater die niet voedt, maar straft
Hoewel vrouwen in de wetenschap een enorme sprong voorwaarts hebben gemaakt, ook op onderzoek naar gendergeweld, gaat die vooruitgang moeizaam en vraagt het een hoge prijs, zei Römkens. “Je hebt als vrouw een bovengemiddeld doorzettingsvermogen, veerkracht en een dikke laag teflon nodig. Een deel haakt om die reden af. We verliezen dus energie en het juiste talent van vrouwen dat nodig is op dit kennisdomein. De alma mater blijkt nog te vaak een alma pater die niet voedt, maar straft.”
Sarah Bracke, hoogleraar Sociology of Gender and Sexuality aan de UvA, ging verder in op de taal die gebruikt wordt om vrouwen in de wetenschap te onderdrukken. “De eis van een werkplek waar macht anders circuleert en anders verdeeld wordt en waar respect anders circuleert, wordt nu gezien als woke als een uitwas. De term safe spaces wordt bijvoorbeeld ingezet om sociale veiligheid raar weg te zetten.”
Universiteitsblad Folia publiceerde afgelopen maand nog een stuk van Jan Bergstra en Marcus Düwell waarin werd gezegd dat sociale veiligheid in de naam van academische vrijheid beperkt zou moeten worden, memoreerde Bracke. “Doorheen dat stuk vindt een categoriale verwarring tussen safe spaces en social safety plaats.”
Het meest opvallende waren echter niet de argumenten, maar het feit dat het gekend is dat Marcus Düwell zijn positie in Utrecht in 2020 heeft moeten verlaten omwille van situaties van machtsmisbruik en seksueel grensoverschrijdend gedrag. De gotspe, de gotspe”, verborg Bracke haar verontwaardiging niet.
De gotspe
Voorbij de verbijstering moet men scherp krijgen dat er aan universiteiten nog maar net een begin is gemaakt met het paal en perk stellen aan gedrag dat echt niet door de beugel kan, stelde Bracke. “Terwijl we daarnet mee begonnen zijn worden we weggezet als woke en gezien als een uitwas van diversiteitsbeleid, door sommige daders van dat gedrag.”
Susanne Täuber, die bij de RUG onderzoek deed naar gendergeweld in de wetenschap en na een verstoorde arbeidsverhouding door sociale onveiligheid aldaar mocht worden ontslagen,stond eveneens stil bij de taal die gebruikt wordt om vrouwen te onderdrukken. Zij gebruikte het voorbeeld van TU Delft, waar een vrouwelijke wetenschapper onlangs de universiteit heeft verlaten vanwege de masculiene cultuur op haar afdeling. “Over Daphne Stam, die net is opgestapt bij de TU Delft vanwege de machocultuur en het old boys network, zegt de woordvoerder van de TU Delft: ‘Het is jammer dat zij dit zo heeft ervaren’”, illustreerde Täuber de laksheid.
Het is een Daphne-probleem
“En daar gaan we weer,” zei ze. “Het is dus een ‘Daphne-probleem’, niet een probleem van de TU Delft.” De term ‘grensoverschrijdend gedrag’ is een woord van de macht, betoogde Täuber. “Het legt de focus op het slachtoffer en maakt het gedrag van de dader onderhandelbaar. Daphne heeft het zo ervaren, maar Ingrid had het misschien weggelachen.”
Gendergeweld kan zo lonen voor de daders, stelde ze. “Er zijn heel veel mensen in de academie die hun hele carrière hebben gebouwd op het uitbuiten en stelen van intellectueel eigendom van vrouwen. Als gendergeweld zo loont, dan is het de vraag of het zo wijs is om op zelfregulering van de universiteit te bouwen.”
Daarbij is er binnen de academie inmiddels een hele industrie ontstaan rondom deze vormen van geweld richting vrouwen. “De Hr-adviseurs, de mediatoren, de coaches, de onderzoeksbureaus, het gaat maar door. Iedereen heeft economisch baat bij die ellende, wat uiteindelijk door de belastingbetaler wordt gefinancierd.”
Ga eens echt reguleren
Naast de vele parallellen tussen huiselijk geweld en gendergeweld in de wetenschap staat het essentiële verschil dat gendergeweld in de wetenschap uit publieke middelen wordt bekostigd, zei Täuber. “De vraag is of dit nog steeds aanvaardbaar is in 2023. Een kind begrijpt dat het belachelijk is om degenen die baat hebben bij een ongelijk systeem de opdracht te geven om dat systeem te veranderen. Stap dus af van die zelfregulering, sla eens met de vuist op tafel en ga echt reguleren.”
Iedereen professor klinkt een beetje kinderachtig, maar gaat echt wat doen
Het nieuwe ‘Iedereen professor’-programma van de Jonge Akademie,’ waarbij niet alleen hoogleraren het promotierecht hebben, kan ook een belangrijke rol spelen bij het doorbreken van machtsstructuren, zei Täuber. “Universiteiten zijn heel aantrekkelijk voor bepaalde types die zich aangetrokken voelen tot macht en status. Dat voorstel van ‘Iedereen Professor’ klinkt soms een beetje kinderachtig, maar gaat echt wat doen. Neem die hiërarchie weg, neem die status weg en neem die macht gewoon weg.”
Ilse Josepha Lazaroms, de gespreksleider en voorheen onderzoeker aan de Universiteit Utrecht, vulde dit aan door te stellen dat “de toga’s natuurlijk ook echt symbolen van macht zijn, waar we goed zonder kunnen.”
Daarnaast zijn niet alleen wetenschappers slachtoffer van de zwijgcultuur op universiteiten. Ook media die verslag doen zijn volgens Täuber slachtoffer van deze zwijgcultuur. “Journalisten en media zijn ook heel erg kwetsbaar wanneer universiteiten dreigen met rechstzaken. Die zijn heel kostbaar, dus verslagdoende media proberen zich in te dekken in de hoop dat ze niet voor de rechter worden gesleept.”
Er wordt nog net niet gezegd: ‘sléchts twee opmerkingen’
Renée Römkens ziet date media echter ook een kwalijke rol kunnen spelen, bijvoorbeeld bij de zaak op de Radboud Universiteit. Daar stapte rector Han van Krieken onlangs op nadat publiek werd dat hij in 2017 op een Winterbeurs opmerkingen maakte die volgens de klager duidelijk seksueel waren. De klachtencommissie van de Radboud Universiteit oordeelde ook zo.
“Wat mij trof in de in de verslaggeving die ik gelezen heb, is dat er bij de NOS telkens weer heel nadrukkelijk gezegd wordt dat de rector twee opmerkingen gemaakt heeft tijdens een feestje. Je ziet hier ook in de framing iets gebeuren; er wordt nog net niet gezegd: ‘sléchts twee opmerkingen’”, zei Römkens.
Die opmerkingen leidden echter wel tot het vertrek van een medewerkster met een vertrekregeling (met andere woorden: er is geld betaald). “Dan moeten het fikse opmerkingen zijn geweest”, benadrukte Römkens. “Wat je hier dus ziet is de framing: ‘Die arme, arme man met een wijntje op.’ Die opmerkingen heb ik ook al in het Nijmeegse gehoord van mensen waarmee ik in gesprek moet. Achter de schermen wordt door de mensen met macht gezegd: ‘Die arme man.’”
Geen subsidie meer van het ministerie
Aan het slot van de avond deed Römkens de oproep om niet langer te zwijgen over gendergeweld aan de universiteit. Door te zwijgen uit zelfbehoud en feiten te bagatelliseren houdt men de huidige situatie in stand. Ze maakte de ernst daarvan pijnlijk duidelijk met een voorbeeld uit haar tijd als onderzoek bij de Universiteit van Tilburg.
“Er is mij ooit gezegd dat mijn instituut geen subsidie van het ministerie zou krijgen als ik nog een kritisch geluid over gender zou laten horen. De directeur zei tegen mij: “Ik vind het verschrikkelijk, maar je snapt toch dat wij jou moeten laten gaan? Anders krijgen wij geen subsidie meer.’ Ik zei daarop: ’Maar jij snapt toch ook dat dit verhaal ooit naar buiten komt?’, waarop de man mij aankeek en zei: ‘Maar Renée, je denkt toch niet dat hier één e-mail aan gewijd is?”
“De intimidaties waar we het over hebben zijn dus soms regelrechte dreigementen,” zo besloot Römkens. “We zwijgen deels uit zelfbehoud, deels ook omdat je het te pijnlijk vindt om te erkennen dat het zover gaat. Wij hebben het ook lange tijd in standgehouden door het in feite te bagatelliseren.”
