‘Nederlands hoger onderwijs moet zich voorbereiden op komst metaverse’
Het begrip ‘metaverse’ werd in 1992 door Neil Stephenson geïntroduceerd en duidde een virtuele wereld aan. Inmiddels zijn de technologische ontwikkelingen zodanig ver dat het realiseren van zo’n wereld mogelijk wordt, vertelt Gül Akcaova, Lead Futurist bij SURF. “Ik verwacht dat er in 2035 voldoende infrastructuur is om een volwassen metaverse te hebben.”
Dit is een metaverse
Men kan zich een metaverse voorstellen als een online omgeving waarin de gebruiker meer en verdergaande interactie heeft met objecten, andere mensen of non-player character (NPC) – door de computer gegenereerde personages. “Die interacties zijn niet alleen sociaal, maar kunnen ook te maken hebben met werk of koopgedrag”, legt Akcaova uit. “Zo’n metaverse kan ook worden geïntegreerd met generatieve AI, waardoor er bijvoorbeeld objecten speciaal voor jou worden gecreëerd.”
Doet het begrip ‘virtuele wereld’ nog aan het befaamde maar toch ouderwets aandoende Second Life denken, applicaties zoals Pokémon Go hebben laten zien hoezeer het fysieke en het virtuele domein reeds kunnen overlappen. “Ook het feit dat Facebook-oprichter Mark Zuckerberg zijn bedrijf omdoopte tot Meta zorgde voor meer aandacht en versnelde technische ontwikkelingen. Zo heeft de Europese Commissie dit jaar een visiedocument uitgebracht waarin ze spreken over virtual worlds en web 4.0, die toebewegen naar een naadloze integratie van de digitale wereld en de fysieke wereld. Daarmee sorteren ze voor op deze ontwikkeling.”
Een metaverse is niet ver weg
De beweging is duidelijk, maar waarom zou het onderwijs meebewegen? Die vraag stelden ook Akcaova en haar collega’s zich. Zij voerden een verkenning uit die onlangs werd gepresenteerd. “Wij dachten: leuk dat Big Tech dit pusht, maar wat is de meerwaarde? Hoe kan het eruit zien? En waarom zou je überhaupt je onderwijs organiseren in een metaverse? Want we zien dat Meta in bijvoorbeeld de Verenigde Staten bij universiteiten enorm bezig is met het opzetten en financieren van allerlei onderzoeksprogramma’s naar metaverses. Ook in Nederland heeft Meta vorig jaar contact gezocht met instellingen.”
Veel Nederlandse instellingen werken al met extended reality, vertelt Akcaova. “Denk aan virtuele omgevingen om trainingen te verzorgen. In bijvoorbeeld Digital United Training Concepts for Healthcare (DUTCH), een project dat vanuit het Groeifonds wordt gefinancierd, bekijkt men hoe extended reality kan helpen bij het opleiden van zorgpersoneel. Dat is echter niet online en niet in een metaverse.”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Tegelijkertijd is een metaverse niet ver weg. Zo wordt in een ander project met subsidie vanuit het Groeifonds, het CIIIC-project, gewerkt aan de verbinding tussen meerdere immersive experience labs, vertelt Akcaova. “Als je zulke omgevingen aan elkaar verbindt, kun je vanaf verschillende locaties interactie hebben met elkaar en het gevoel hebben dat je echt in dezelfde omgeving zit. Dit soort experimenten en ontwikkelingen lopen nu al.”
Akcaova kijkt daarom met interesse naar de ontwikkelingen in de Verenigde Staten. “Als ze daar wel online omgevingen zoals een metaverse maken, wat zal het effect dan zijn? Betekent het misschien dat studenten vanuit de hele wereld in één keer naar bepaalde universiteiten gaan die al in een metaverse zitten – een soort grootschalige online colleges, maar dan in een 3D-omgeving? Of komen we erop terug omdat we constateren dat studenten sociale interactie missen? Het moet immers wel meerwaarde hebben.”
Plaats in het curriculum
Er zijn mogelijke voordelen van een metaverse voor het hoger onderwijs te bedenken. Neem de pan-Europese master die vanuit CHARM-EU, van het Europese Universiteiten Initiatief, in vijf landen wordt aangeboden. In zo’n geval zijn sommige studenten ter plaatse aanwezig en de meeste online. Vindt een college plaats in een metaverse, dan zou mogelijk elke student eenzelfde gevoel van aanwezigheid en verbinding kunnen ervaren. Dat college zou meteen kunnen worden vertaald naar de eigen taal van de student – gesteld dat het college door een docent wordt gegeven. Misschien is het een virtueel personage die in vijf talen tegelijk spreekt. Metaverses zijn naar smaak in te richten en sterk te personaliseren.
Naast praktische bezwaren (“Na drie kwartier kijken in een VR-bril heb je echt vierkante ogen”) legt Akcaova echter de voorzichtige verwachting dat het onderwijs zelf niet meteen sterk zal profiteren van metaverses. “Ik weet niet of dit het onderwijs echt iets zal brengen. Ik denk niet dat straks alle universiteiten één grote online campus hebben of dat we toebewegen naar één grote Nederlandse universiteit waar de buitenwereld ons kan vinden.”
Waarschijnlijker is de beïnvloeding van de manier waarop we werken. “Er wordt ook in Europese projecten best veel bekeken hoe virtual of augmented reality ons kan helpen bij allerlei werkzaamheden.” Akcaova noemt een Europees project, TheiaXR waarin projecties van de omgeving worden getoond op de ramen van bouwwerktuigen. Zo wordt bijvoorbeeld aangegeven waar in de grond een leiding zit die moet worden vermeden bij graafwerkzaamheden. “Met zulke toepassingen moet je studenten wel leren werken. Instellingen die mensen opleiden voor de toekomstige arbeidsmarkt, zullen daarmee rekening moeten houden in hun curricula.”
Ruimte voor fouten en leren
Onlangs ging Akcaova tijdens een workshop over de metaverse in gesprek met allerlei mensen uit het hoger onderwijs, van informatiemanagers tot studenten. “Zij waren heel positief. We hebben daar vooral met elkaar gesproken over de mogelijke vormen en de mogelijke meerwaarde. Er kwam bijvoorbeeld een scenario voorbij van een student die in een metaverse wordt geassisteerd bij de studiekeuze. ‘Heeft zo’n student, met al die suggesties en hulp van AI, wel studiekeuze-stress?’, legden wij hen voor.”
De reactie was verrassend. “De aanwezigen wilden juist een omgeving waarin nog alles te kiezen was – doelbewust zonder AI en suggesties. Het moest volgens hen niet helemaal uitgestippeld zijn; er moet juist ruimte zijn voor fouten maken en leren. Zo’n bijeenkomst is dus heel interessant om bijvoorbeeld ontwerpprincipes helder te krijgen.”
Mogelijkheid van gamificatie in metaverse
Dat het vooral grote tech-bedrijven zijn die de ontwikkeling van metaverses trekken, stemt Akcaova niet meteen wantrouwend. “Het is goed dat de Europese Commissie zich al heeft uitgesproken over dit soort ontwikkelingen. Daarnaast hebben we in Europa de Digital Services Act en de Markets Act die heldere kaders en spelregels stellen. Kijken we naar Nederland, dan hebben we hier ook heldere voorwaarden aan software die tech-bedrijven leveren. Bedenk ook dat we er vroeg bij zijn. Op AI, dat al vrij volwassen is, kunnen we vaak alleen nog reageren, maar bij een metaverse zouden we heel actief aan de ontwikkeling kunnen meewerken.”
Tegelijkertijd hebben grote tech- of platform-bedrijven andere doelen dan bijvoorbeeld een hoger-onderwijsinstelling. “Bedrijven zoals Meta, Microsoft of X ontwerpen hun diensten natuurlijk zodanig dat ze je aandacht zo lang mogelijk vasthouden.”
Op 4 juli 2024 organiseert SURF samen met de Universiteit Twente en Hogeschool Saxion een Nationale XR-dag. Meer informatie vindt u hier.
