Niemand kon Europa beter Verstehen dan Mathieu Segers
Binnen de wetenschap, de journalistiek en politiek laat Segers een grote leegte achter, zo werd duidelijk uit de vele reacties toen zondagmiddag het nieuws bekend werd van zijn veel te vroege overlijden. In een in memoriam schrijft de Universiteit Maastricht diepbedroefd te zijn over het overlijden van Segers. De universiteit eert zijn werk voor Maastricht en Europa. Ook veel politici prijzen zijn werk voor de publieke zaak en zijn maatschappelijke betrokkenheid bij het debat over Europa.
Zijn blik was scherp, analytisch en soms confronterend
Segers was het toonbeeld van de valoriserende geesteswetenschapper; voor velen in de wetenschap vormde hij een voorbeeld van een academicus die het maatschappelijke debat aangaat. Via columns, interviews, podcasts en boeken deelde hij zijn inzichten, gedachten en observaties over Nederland en de EU met het brede Nederlandse publiek. Zijn blik was scherp, analytisch en soms confronterend.
Zo hield hij zijn toehoorders afgelopen zomer bij een oploopje van de koepel van universiteiten (UNL) voor dat Nederland zelfgenoegzaam is geworden, zeker op het gebied van onderwijs. “Het Nederlandse onderwijs is lui geworden en daalt op alle ranglijsten. We moeten de Europese Unie herontdekken. De EU moet zich richten op de bron, en dat is talent”, zei Segers op de Haagse campus van de Universiteit Leiden.
De geesteswetenschappelijke traditie is in Nederland veel minder prominent
Om het debat over Europa goed te kunnen voeren, is een geesteswetenschappelijke blik essentieel, zei de Maastrichtse hoogleraar in een uitvoerig interview in 2020 tegen ScienceGuide. Daarbij merkte hij ook op dat de geesteswetenschappelijke traditie in Nederland veel minder prominent is dan in bijvoorbeeld Italië of Spanje. “Dat zie ik ook terug in mijn onderwijs. Italiaanse studenten die ik begeleid schrijven totaal andere scripties dan mijn Nederlandse studenten. Zij schrijven verhalen die rijk zijn in nuances en redeneren vanuit intern consistente redeneringen die rekening houden met meer dan één causaal verband. Daar zie je een diepere laag van hun cultuur die wij niet meer hebben omdat we het hebben vervangen door een focus op het beleidsachtige discours.”
Hier deed Segers onder andere de oproep om Europa beter te ‘Verstehen’, zoals hij het zelf noemde. Dat vergt een onderdompeling in de taal en cultuur van andere Europese landen. Onontbeerlijk daarbij is de geesteswetenschappelijke benadering “die het ‘begrip’ van een onderwerp centraal stelt, in tegenstelling tot de meer natuurwetenschappelijke benadering waarin men tracht een fenomeen te ‘verklaren’. We gaan er daarbij vanuit dat een mens kan begrijpen wat een ander mens gemaakt heeft, juist omdat we allemaal mensen zijn. Verstehen komt uiteindelijk neer op empathie.”
De weg van Macron is onontkoombaar
Van dat Verstehen gaf Segers, die columnist was bij de Groene Amsterdammer, duidelijk blijk in een debat over Europa met UvA-hoogleraar en mede-columnist Ewald Engelen. Segers doorzag heel goed dat de weg die de Franse president Macron zes jaar geleden uitstippelde een onontkoombare was. “Europese politiek is nationale politiek”, benadrukte hij, en Macron is de leider in Europa die dat het best lijkt te snappen. “De politieke agenda die Macron nu presenteert laat zien dat hij begrijpt dat het weer tijd is voor politieke keuzes.” De Franse president sprak zelfs van de ‘heroprichting van Europa’. Die keuze kan volgens Segers weleens bepalend zijn. “Het moment is aanstaande dat de politiek het heft weer in handen zal moeten nemen.”
Het kenmerkt de constructieve blik van Segers, zoals de naar eigen zeggen fatalist Engelen hem typeerde. Het optimistische in die blik bleek ook afgelopen zomer weer toen Segers zijn bezorgdheid uitte over het verval van het Nederlandse onderwijs en een opdracht naliet. “Dat is een gevolg van een combinatie van functionele luiheid met betrekking tot internationalisering en een gebrek aan inhoudelijke kwaliteit in ons begrip van Nederland in de 21e eeuw, binnen de Europese Unie. Nu komt dat als een boemerang terug, maar we moeten dat het hoofd bieden. Ik ben ervan overtuigd dat we dat kunnen.”
