‘Burgers in de regio worden straks meer betrokken bij de wetenschap’
Minister Dijkgraaf heeft aan het begin van deze regeerperiode het initiatief genomen om een Nationaal Expertisecentrum voor Wetenschap en Samenleving, afgekort NEWS, op te richten. Afgelopen jaar zijn twee kwartiermakers, Alex Verkade en Ionica Smeets, aan de slag gegaan om te kijken wat er nodig is voor zo’n centrum. Zo hebben zij naar buitenlandse voorbeelden gekeken, maar zijn er ook bijeenkomsten belegd met mensen uit het veld van wetenschapscommunicatie om te polsen waaraan echt behoefte is.
Geen eigen onderzoek
NEWS onderneemt geen eigen onderzoek, schrijft Dijkgraaf, vooral omdat de kleine organisatie hier niet de middelen voor heeft. Bovendien is het niet nodig, aangezien instellingen als hogescholen en universiteiten dit soort onderzoek vaak al uitvoeren, en meestal op een effectievere manier. De kernmissie van NEWS is het versterken van de mogelijkheden en de impact van wetenschapscommunicatie, aldus de demissionair minister.
Word abonnee!
Alleen met uw bijdrage kan ScienceGuide bestaan. Word abonnee voor slechts €85 per jaar (incl. 9% BTW), ontvang 50 keer per jaar de nieuwsbrief en draag bij aan een onafhankelijk platform voor het hoger onderwijs.
Abonneer u hier
Alvorens de minister de stichting kan gaan oprichten, heeft de Tweede Kamer wat vragen gesteld. Zo worden vanuit verschillende fracties vraagtekens gezet bij de onafhankelijkheid van het Nationaal Expertisecentrum. GroenLinks-PvdA maakt zich bijvoorbeeld zorgen over de onduidelijke rol van de minister in relatie tot NEWS. Specifieke vragen over de formele en informele bevoegdheden van de minister met betrekking tot NEWS blijven echter onbeantwoord.
De D66-fractie is ook benieuwd naar de manieren waarop NEWS zijn onafhankelijkheid waarborgt en hoe dit binnen de organisatie wordt gerealiseerd. Daarnaast heeft die partij vragen over de relatie tussen de financiering van NEWS en de onafhankelijkheid van de organisatie.
Ambtenaren zijn uitgesloten van het bestuur
OCW onderstreept in de reactie op deze vragen dat de autonomie van NEWS van cruciaal belang is. Deze onafhankelijkheid wordt volgens het ministerie op meerdere manieren veiliggesteld. Zo zijn de bevoegdheden van de minister beperkt en zijn ambtenaren uitgesloten van deelname aan het bestuur van de stichting. Dat moet een directe invloed vanuit het ministerie op de besluitvorming binnen NEWS voorkomen.
Ook een stuurgroep met leden uit allerlei verschillende sectoren moet de onafhankelijkheid van NEWS borgen. Hoewel de financiering van NEWS momenteel uitsluitend afkomstig is uit een subsidie van het ministerie van OCW, is deze regeling alleen bedoeld om de positie van NEWS als een onafhankelijke entiteit te ondersteunen, schrijft Dijkgraaf.
Draagvlak en eigenaarschap
Het belang van onafhankelijkheid wordt ook bevestigd door het verkennende onderzoek van de kwartiermakers. Uit buitenlandse voorbeelden blijkt dat onafhankelijkheid een van de sleutelfactoren is voor het succes van soortgelijke initiatieven, constateren zij. Deze autonomie zorgt voor breed draagvlak en eigenaarschap binnen het veld en voorkomt dat het centrum te nauw wordt geassocieerd met specifieke belanghebbenden.
Ondanks de onafhankelijke status is NEWS wel verplicht om jaarlijks aan OCW verantwoording af te leggen over de besteding van de subsidiegelden. Hierbij moet aangetoond worden dat de gesubsidieerde activiteiten daadwerkelijk zijn uitgevoerd en dat aan alle overige subsidievoorwaarden is voldaan. Deze verantwoordingsplicht maakt volgens Dijkgraaf deel uit van ‘een gestructureerde dialoog tussen het ministerie en het bestuur van NEWS’. De focus moet daarbij op transparantie en verantwoording liggen.
Is dit wel het juiste moment?
De BBB-fractie heeft bedenkingen geuit met betrekking tot de demissionaire status van het kabinet. Is het wel gepast is om een stichting op te richten met een subsidie van 10 miljoen euro in een periode waarin het kabinet demissionair is, en waarom wordt deze stap niet overgelaten aan een nieuw kabinet, vraagt de partij die momenteel onderhandelt over regeringsdeelname.
De oprichting van NEWS en de bijbehorende financiering waren reeds aangekondigd in de beleidsbrief over hoger onderwijs en wetenschap van juni 2022 en zijn verder toegelicht in een Kamerbrief van april 2023, reageert de minister. Daarom kan de oprichting van NEWS worden beschouwd als de uitvoering van bestaand beleid dat is opgesteld voordat het kabinet demissionair werd.
Burgers met meer afstand tot de wetenschap
De minister onderstreept in zijn communicatie met de BBB het belang van NEWS voor burgers in landelijke gebieden en burgers die niet hoogopgeleid zijn. “Burgers met meer afstand tot de wetenschap, vooral in regio’s buiten de grote steden, hebben via opleiding, ervaring en hun netwerk minder toegang tot wetenschappelijke kennis. Dit is een onwenselijke situatie, aangezien onderzoek relevanter wordt wanneer het aansluit bij vragen uit de samenleving en wanneer de resultaten daadwerkelijk bijdragen aan de verbetering van welzijn en welvaart. Hierin ligt een belangrijke en waardevolle rol voor NEWS”, aldus de minister in een poging de BBB te overtuigen van het nut en de noodzaak van NEWS.
