Centrum voor wetenschapscommunicatie moet geen marketing worden
In april moet er een adviesrapport liggen over hoe het nieuwe Nationaal Centrum voor Wetenschapscommunicatie eruit gaat zien. Onlangs brachten Ionica Smeets en Alex Verkade, de twee kwartiermakers, een tussenverslag uit en werden tijdens een openbare bijeenkomst ideeën opgehaald over wat zo’n expertisecentrum allemaal moet gaan doen. Minister Dijkgraaf heeft tien miljoen euro voor de komende tien jaar uitgetrokken, om de burger dichter bij de wetenschap te betrekken.
Geen onderdeel van Erkennen en Waarderen
Het viel de Leidse hoogleraar Smeets allereerst op dat wetenschapscommunicatie nog geen integraal onderdeel is van het nieuwe Erkennen en Waarden. “Waar wij best verrast door waren, is dat op bestuurlijk niveau wetenschapscommunicatie nauwelijks besproken wordt als onderdeel van Erkennen en Waarderen. Terwijl het toch een taak is waar wetenschappers veel tijd aan besteden. Je ziet dat het lokaal wel gebeurt; bijvoorbeeld, de Universiteit Maastricht doet het goed op dit punt. Maar op heel veel plekken weet men niet wat wetenschapscommunicatie bijdraagt aan Erkennen en Waarderen.”
Een belangrijk element is de onafhankelijkheid van dit centrum. Dat blijkt uit de vele gesprekken die zijn gevoerd onder andere met buitenlandse evenknieën, legde Smeets uit. “Hoe meer mensen we spraken en hoe meer we lazen over wat er in het verleden niet goed ging, hoe duidelijker het wordt dat het een centrum moet worden dat echt onafhankelijk is. Juist in een veld waar we zien dat veel instituten wetenschapscommunicatie meer zien als branding en marketing. Je zou juist willen dat een Nationaal Centrum onafhankelijk kan zijn en echt alleen de samenleving dient.”
Wetenschapscommunicatie moet een verbinder zijn
Smeets wil vooral alle goede ideeën rondom wetenschapscommunicatie bij elkaar brengen. “Het centrum moet allereerst een verbinder zijn. Er zijn al heel veel organisaties die goede dingen doen. Daarnaast moet er autoriteit zijn op het gebied van verbinding tussen wetenschap en samenleving. Het expertisecentrum moet weten wie iedereen is in het veld, wat er gebeurt en wat de laatste stand van zaken is.”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Dat betekent ook dat het centrum een aantal dingen niet gaat doen, zo zei Smeets. “Het gaat niet zelf communicatieprojecten opzetten of uitvoeren. Het heeft meer een katalyserende rol en wil dat projecten van anderen beter worden, in plaats dat het centrum zelf allemaal projecten gaat opzetten. Het centrum gaat ook niet projecten financieren of onderzoek doen, maar wel mensen stimuleren omdat te doen. En wat we ook niet gaan doen is training geven, omdat er al heel veel plekken zijn waar goede trainingen worden gegeven.”
Geen rol voor de minister
Bij het publiek in Utrecht waren een aantal vragen over de onafhankelijkheid van het centrum. De kwartiermakers zetten alles op alles om het centrum zo onafhankelijk mogelijk te maken, stelde Alex Verkade gerust. “Wij zijn bezig om ervoor te zorgen dat het centrum volledig onafhankelijk is van het ministerie. In de statuten komt dus geen rol voor de minister, er worden geen jaarplannen voorgelegd en er worden geen bestuursleden benoemd door het ministerie. Het moet een onafhankelijke stichting zijn. Met een eigen benoemd bestuur en met een eigen Raad van Toezicht en waar per definitie de minister niet in zit.”
Smeets begreep dat hier een punt van zorg zit, gezien de financieringsstromen. “We weten dat dit in zekere zin kwetsbaar is, want het centrum wordt helemaal betaald door het ministerie. Wij proberen het hier zo onafhankelijk mogelijk te maken. Je wilt dat de toekomstige directeur kan zeggen: ‘Wat NWO aan het doen is, is een dom idee’, of ‘OCW doet nu domme dingen’, want wij zijn experts.”
“Het is fijn dat er een minister zit die ons helpt om het zo onafhankelijk mogelijk te maken. De mensen die nu op het ministerie zitten vinden het een heel goed idee, maar je weet natuurlijk niet wie er over vijf jaar zitten,” zo waarschuwden de kwartiermakers.
Marcel Levi met een domme column
“Je wilt onafhankelijk zijn, maar je wilt je wel huisvesten bij NWO. Is dat wel verstandig?”, zo vroeg iemand in het publiek. Volgens Smeets hoeft dat geen probleem te zijn. “Neem bijvoorbeeld het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren. Die zitten gehuisvest bij NWO, maar dat weet bijna niemand, want die zijn volledig onafhankelijk. Die kunnen zeggen dat de voorzitter van NWO, Marcel Levi weer eens een hele domme column heeft geschreven. Ik was in het begin ook heel erg tegen NWO, maar die constructie van het LNVH die is zo hoopgevend, die zijn duidelijk hun eigen merk.”
Uit de zaal kwam ook de vraag over burgers die juist tegen dit centrum zijn en waarom. De kwartiermakers hebben namelijk mensen benaderd die zich op social media kritisch hebben uitgelaten over dit plan van de minister.
Er zijn niet zo veel mensen die zeggen: je moet dit niet doen, legde Verkade uit. “Het voornaamste argument is dat het niet nodig is, want er is al heel veel wetenschapscommunicatie. Bij de mensen die reageren op de aankondiging zit vooral een zorg dat er vanuit de politiek bepaald wordt wat de wetenschap moet zijn en dat aan het volk communiceert. Wat ik heel hoopgevend vind is dat de critici moeite nemen om hier iets van te vinden.”
Dat er zorgen zijn over dit centrum geeft Alex Verkade juist moed voor de toekomst. “Het zijn allemaal mensen die zich zorgen maken over de onafhankelijkheid van de wetenschap. Ik vind dat heel hoopgevend. Het komt alleen wel vanuit een wereldbeeld en een analyse die ik niet deel, dat is dan weer wel een probleem.”
D66 gaat toch niet bepalen wat wij moeten denken?
“Soms hoorde ik letterlijk: ‘gaat D66 bepalen wat wij moeten denken?’”, vervolgt Verkade. “Er zijn ook zorgen dat bepaalde stemmen in de wetenschap niet gehoord mogen worden. En dat er maar één wetenschappelijke waarheid door de regering gesanctioneerd wordt, die wij allemaal moeten geloven. In die hoek zit de zorg.”
Verkade stuurde een uitnodiging uit naar alle hoger onderwijs-woordvoerders in de Tweede Kamer. Alleen de FvD ging op die uitnodiging in. “Ik sprak met Ralf Dekker, Kamerlid voor Forum voor Democratie, en dat was eigenlijk een heel normaal gesprek. Ik weet niet of dat nu heel zorgelijk of hoopgevend is. Dat is ook iemand die ons heel veel succes, plezier en wijsheid met het centrum wenst en hoopt dat het kan bijdragen aan de onafhankelijkheid van de wetenschap.”
Ik vind ook dat er meer geld moet naar wetenschapsjournalistiek
Er kwamen ook veel kritische geluiden uit de wetenschapsjournalistiek, volgens de Leidse hoogleraar Smeets. “Die zijn ook tegen het centrum. Vooral omdat ze vinden dat er meer geld moet naar onafhankelijke wetenschapsjournalistiek en dat dit geld dus beter besteed kan worden. Dat vind ik een lastige, want ik vind ook dat er meer geld moet naar onafhankelijke wetenschapsjournalistiek, alleen niet dit geld.”
Wetenschapsjournalistiek is een veld dat ook onder druk staat. Onderdeel van de problemen die journalisten zien, is dat heel veel wetenschapscommunicatie die gedaan wordt, niet zo onafhankelijk is en heel erg is gericht op instituutsmarketing. Dit centrum kan tegen dezelfde problemen aanlopen.”
Sorry, witte mannen van boven de vijftig
De laatste vraag vanuit de zaal ging over diversiteit; er werd opgemerkt dat het publiek deze dag vrijwel uitsluitend bestond uit zo’n 80 witte mensen. Die kritiek nam de Leidse hoogleraar wetenschapscommunicatie ter harte. “Een van de tussenkopjes in het rapport wordt ook: ‘waarom hebben we zo veel witte mensen gesproken?’ De Nationale Wetenschapscommunicatiedag van NWO was ook al zo’n feest der witheid.
“Ik moet hierbij aan Athena’s Angels denken, die zeggen ook: ‘je kan niet alles tegelijk verbeteren.’ We zijn zeker voor meer diversiteit. We hebben godzijdank ook mensen gesproken die niet wit zijn. Maar we hebben jullie niet op naam persoonlijk uitgenodigd, iedereen mocht komen. Blijkbaar komen bepaalde groepen minder.”
“Als we gaan nadenken wie de nieuwe directeur moet gaan worden, zullen we niet alleen aan witte mannen van boven de vijftig denken,” beloofde Ionica Smeets. “Sorry, witte mannen van boven de vijftig.”
