‘De kenniseconomie is een mythe’
De wereldwijde wetenschap heeft de afgelopen decennia een ongekende groei en evolutie doorgemaakt. Deze ontwikkeling heeft ook enkele significante uitdagingen en onevenwichtigheden aan het licht gebracht, schrijft Simon Marginson, hoogleraar Hoger Onderwijs aan de Universiteit van Oxford. De dominantie van de Engelstalige universiteiten en de publicatie van wetenschappelijke werken in het Engels heeft geleid tot een situatie waarin een groot deel van de wereldkennis wordt gemarginaliseerd. Dit creëert een kloof tussen enerzijds de rijke diversiteit van mondiale wetenschappelijke inzichten en anderzijds de door Westerse wetenschappelijke tijdschriften gedomineerde ‘globale wetenschap’, die echter maar een beperkte reikwijdte heeft, aldus Marginson.
Ondanks deze taal- en cultuurbarrières heeft de netwerkstructuur van de moderne wetenschap wel deuren geopend voor nieuwe onderzoekers uit verschillende landen, wat heeft bijgedragen aan een aanzienlijke toename van de wetenschappelijke output buiten het traditionele ‘Westen’. Deze geografische inclusie heeft de structurele en institutionele ongelijkheden echter nog niet volledig aangepakt.
Een open netwerkdynamiek
Doordat Noord-Amerikaanse universiteiten pioniers waren met het internet en de opbouw van een netwerkwetenschap, heeft het mondiale wetenschapssysteem zich ontwikkeld binnen de context van Amerikaanse academische normen, schetst Marginson. Dit heeft geleid tot een systeem dat enerzijds wordt gekenmerkt door een open netwerkdynamiek en anderzijds door een sterke invloed van Amerikaanse institutionele praktijken.
Dankzij het internet is er een wereldwijde gemeenschap van onderzoekers mogelijk gemaakt die onafhankelijk van overheidsinvloeden samenwerken en toegang kunnenkrijgen tot een schat aan middelen, waardoor de traditionele rol van gevestigde instellingen en grote landen als poortwachters van wetenschappelijke kennis wordt ondermijnd. Dit leidt tot een significante toename van de samenwerkingsverbanden tussen onderzoekers uit verschillende, met name opkomende wetenschapslanden. Dit wordt bevestigd door de opmerkelijke toename van wetenschappelijke publicaties uit landen als China en India.
Cruciale rol in de financiering
Nationale overheden en openbare onderzoeksinstellingen spelen niettemin een cruciale rol in de financiering van de wetenschap door zowel de infrastructuur van instellingen zoals universiteiten en overheidslaboratoria te ondersteunen als hun onderzoeksprojecten grotendeels te financieren, schrijft Marginson. Deze steun betreft overigens niet alleen materiële middelen maar ook een stabiel beleids-, wet- en regelgevingskader dat essentieel is voor wetenschappelijke vooruitgang.
Toch is het mondiale wetenschapssysteem niet slechts een verlengstuk is van nationale wetenschappelijke inspanningen. Wie dat denkt, negeert volgens Marginson de kracht en het potentieel van wereldwijde netwerken, samenwerking en creativiteit die kenmerkend zijn voor veel van de hedendaagse wetenschappelijke ontdekkingen – vooral in de natuurwetenschappen.
Overschrijden nationale grenzen
Het mondiale wetenschapssysteem wordt gekenmerkt door vrij gevormde onderzoeksnetwerken die nationale grenzen overschrijden en een systeem creëren dat meer is dan slechts de som der delen, met eigen netwerkrelaties en een unieke dynamiek van groei. Dit stelt nationale overheden voor aanzienlijke uitdagingen, gezien hun praktische autonomie binnen dit systeem beperkt is, schetst de Britse hoogleraar.
Nationale wetenschap wordt sterk beïnvloed door de natiestaat en overheidsbeleid, terwijl mondiale wetenschap geen centraal normatief kader heeft en voornamelijk wordt gedreven door vrijwillige samenwerking. Dit betekent dat de mondiale wetenschap gedeeltelijk buiten de invloedssfeer van nationale regeringen opereert.
Investeringen komen ten goede aan internationaal kapitaal
De verwachting dat investeringen in wetenschap binnen nationale grenzen automatisch zullen leiden tot economische innovatie en een kenniseconomie is dan ook een mythe, stelt Marginson. De realiteit is vaak dat nationale wetenschappelijke inspanningen, als ze eenmaal onderdeel zijn van het mondiale kennissysteem, eerder ten goede komen aan internationaal dan aan lokaal kapitaal.
Innovaties binnen de nationale industrie zijn doorgaans afhankelijk van wetenschappelijke inzichten uit het buitenland. Bovendien is het merendeel van het onderzoek altruïstisch van aard, en niet direct gericht op economische ontwikkeling of nationale veiligheid.
Andere vormen van kennis uitsluit
De constructie van de wereldwijde wetenschap wordt verder gecompliceerd door de dominante rol van toonaangevende universiteiten en wetenschappers, in samenwerking met grote uitgeverijen en bibliometrische bedrijven. Deze actoren bepalen wat wordt erkend als legitieme kennis en hoe deze wordt gewaardeerd en verspreid. Dit proces van selectie en rangschikking van kennis benadrukt dat de erkende wereldwijde wetenschap, hoewel die is gebaseerd op echte kennis, sociaal geconstrueerd is en vele andere vormen van kennis uitsluit, betoogt de hoogleraar Hoger Onderwijs.
De wetenschappelijke uitgeverijen, gedomineerd door enkele grote bedrijven, spelen een cruciale rol in dit landschap. Hoewel wetenschap een publiek goed is, hebben deze uitgeverijen het getransformeerd in iets dat lijkt op hun eigendom, gedreven door winst en marktaandeel, aldus Marginson. Ook het model van Open Access-publicaties, dat de toegang tot wetenschappelijke kennis in theorie verbreedt, genereert winst voor deze bedrijven.
Hoewel uitgevers een belangrijke rol spelen in de verspreiding van kennis, creëren zij deze niet zelf: ze leunen op de kennis die wordt geproduceerd binnen publieke universiteiten en onderzoeksinstellingen, terwijl ze tegelijkertijd het tempo en de aard van wetenschappelijke publicaties beïnvloeden. Dit roept vragen op over de invloed van kapitalistische dynamieken op de wetenschap en of wetenschappers ongewild deel uitmaken van een productiesysteem dat meer gericht is op kwantiteit dan op de intrinsieke waarde van hun onderzoek, aldus de Britse onderzoeker.
Inclusief alle inheemse kennis
Ook de dominantie van het Engels in de wereldwijde wetenschappelijke communicatie is problematisch. Hoewel het Engels wereldwijd de derde meest gesproken moedertaal is, is een overgrote meerderheid van publicaties in de archieven van Web of Science en Scopus Engelstalig. Daarmee wordt effectief een breed scala aan kennis in andere talen wordt geproduceerd, inclusief alle inheemse kennis, uitgesloten.Hoewel het gebruik van een gemeenschappelijke taal onmiskenbare voordelen biedt voor wereldwijde samenwerking en communicatie, leidt de huidige eenzijdige focus op Engels tot een verlies aan epistemische diversiteit en geopolitieke onrechtvaardigheid, betoogt Marginson.
Er zijn volgens hem manieren om de balans te herstellen en de voordelen van zowel een gemeenschappelijke taal als linguïstische en culturele diversiteit te omarmen. Zo oppert hij om alle wetenschappelijke kennis die in andere talen wordt geproduceerd, te vertalen naar de gemeenschappelijke wereldtaal en zowel de originele als de vertaalde versies toegankelijk te maken. Een andere oplossing is de overgang naar een meertalig publicatiesysteem waarbij wetenschappelijke kennis in alle belangrijke talen wordt geproduceerd en gepubliceerd, ondersteund door de beschikbare vertaaltechnologieën.
Groeiende weerstand tegen internationale samenwerking
Tegen de achtergrond van toenemende samenwerking weerspiegelen de recente ontwikkelingen binnen de wereldwijde wetenschap een groeiende spanning tussen collaboratieve samenwerkingen en een toenemende neiging naar wetenschappelijk nationalisme, waarbij regeringen meer gefocust raken op nationale belangen en competitie, erkent Marginson. Deze trend is versterkt door geopolitieke spanningen, zoals die tussen de VS en China, en manifesteert zich in een groeiende weerstand tegen internationale samenwerking, soms zelfs resulterend in stigmatisering van grensoverschrijdende wetenschappelijke relaties.
Dit ‘technocratisch nationalisme’ heeft geleid tot concrete acties die de internationale wetenschappelijke samenwerking belemmeren, zoals het China Initiative in de VS, dat niet alleen de samenwerking tussen Amerikaanse en Chinese wetenschappers heeft ontmoedigd, maar ook is bekritiseerd wegens raciale profilering. Evenzo heeft de Brexit invloed gehad op de deelname van het VK aan Europese onderzoeksprogramma’s, wat de wetenschappelijke samenwerking tussen het VK en de EU heeft beperkt.
Een bedreiging voor het wereldwijde wetenschapssysteem
Deze ontwikkelingen vormen een bedreiging voor het wereldwijde wetenschapssysteem, dat sinds de opkomst van het internet een periode van relatieve openheid en samenwerking heeft gekend. Wetenschappelijke kennis, die intrinsiek collaboratief en accumulatief is, overstijgt individuele en nationale belangen en vormt een gemeenschappelijk goed, dat essentieel is voor het aanpakken van mondiale uitdagingen, bepleit Marginson.
Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, is het essentieel om de autonomie van de wetenschap te verdedigen tegen de krachten van technologisch nationalisme en commerciële belangen, zo besluit de hoogleraar uit Oxford zijn betoog. Verdere kunnen openstelling van de wetenschap door middel van echte Open Access-publicaties – zonder financiële lasten voor auteurs – en het bevorderen van een meertalig wetenschappelijk discours stappen zijn naar een meer democratische en inclusieve wetenschappelijke gemeenschap, schrijft hij.
