Perverse prikkels schaden universiteiten

Zelfs waar ons WO het goed doet -in internationale rankingsbijvoorbeeld, bij alle relativering op zich- is het perspectieftoch aanleiding tot zelfreflectie, gaf Dijkgraaf aan. “Bijna alleNederlandse universiteiten zijn in de top-500 van bijna iedereranglijst terug te vinden. Dat is een uitzonderlijke prestatie. Wijzijn wereldkampioen in het gemiddeld zijn. De strijd vindt hierslechts achter de komma plaats. Daar is ons systeem ook opgericht.”

En bij die reflectie is een spiegel buiten ons land zinnig. “Inde mondiale stroming van talent is het steeds meer de relatievekwaliteit die er absoluut toe doet. Wij Hollanders weten in onzegenen dat het weinig uitmaakt of het water nu hoog staat of hetland laag ligt. Alleen het verschil telt. Even onverbiddelijk alshet water van de Noordzee stroomt talent naar het diepste punt.Daarom is het zo leerzaam opleidingen en onderzoeksgroepen opnationale en internationale schaal te vergelijken. Alleen naar deeigen maat gemeten is al gauw iedereen excellent. “

Van Rooy en hij kwamen daarom tot gedachten over meerdifferentiatie in de financiering. Dat het huidige stelsel juistdaarin tegen zijn eigen bedoelingen lijkt in te werken schetst VanRooy in bittere bewoordingen, want “al jaren houdt de bekostiginggeen gelijke tred met de groei van het aantal studenten. Tegelijkverwacht de overheid steeds meer van ons, zoals matchingsgesprekkenvoor aankomende studenten, extra aandacht voor allochtone studentenen kennisvalorisatie. Kortom, we moeten voor minder geld steedsmeer doen. Het bekostigingssysteem bevat een – ik kan het moeilijkanders zeggen – perverse prikkel. Hoe sneller studenten studeren,des te lager wordt de bekostiging. En dat is ronduit bizar.” Hetkost haar universiteit nu al jaarlijks € 94 miljoen, zo rekent VanRooy voor.

Die perversie zal echter niet zo snel verdwijnen, denktDijkgraaf, zolang instellingen niet ook zelf de stap naardiversificatie zetten. “Maar dan dienen ze wel kleur tebekennen. Zolang de overheid niet zal diversifiëren in demiddelenstroom en alle universiteiten hetzelfde profiel blijvenkiezen verandert er weinig. De universitaire wereld staat dekomende jaren voor de opgave om tot een gezamenlijke strategie tekomen, de krachten te bundelen en wetenschappelijke sleutelgebiedente versterken. Met scherpe keuzes volgens heldere procedures moetduidelijk gemaakt worden waar de Nederlandse wetenschap goed in isen waar synergie te vinden is met de zwaartepunten van hetbedrijfsleven en de maatschappelijke wensen. Nemen universiteitendaarbij niet zelf de regie, dan zullen uiteindelijk anderen voorhen beslissen.” 

Middenin de crisis heeft daarbij het kabinet een signaalgegeven, dat de UU-voorzitter scherp bekritiseert. “Landen alsDuitsland en de VS investeren juist nu fors in kennisprogramma’s,in onderzoek en onderwijs. In de vorige kabinetsperiode is eenmalig50% in plaats van 10% uit het Fonds Economische Structuur aangewendvoor onderzoek. Dat was een doorbraak. Na deze krachtige, maartijdelijk impuls zijn we weer terug op de oude 10% uit het FES. Hetwoord kennissamenleving wordt in iedere beleidsnota genoemd. Zeker,maar als het er op aan komt zijn onderwijs en onderzoek inNederland verweesd.”

Zij sluit zich daarom aan bij Dijkgraafs oproep om allereerstzelf het heft in handen te nemen als kennissector. “Moeten wij alsuniversiteiten ook niet de hand in eigen boezem steken? Waarom lukthet ons blijkbaar niet om de bijdrage die wij aan een sterkNederland (kunnen) leveren, voldoende over het voetlicht tekrijgen? Zijn we wel echt bereid om over fundamentele vernieuwingenna te denken? Durven wij het aan om heilige huisjes ter discussiete stellen ook als dit van ons zelf veranderingen vergt?” De vraagstellen is haar beantwoorden, moet Van Rooy gedacht hebben.