De fiets van Hare Majesteit
Vrijdag 11 juni zal Giselinde Kuipers met haar rede De fietsvan Hare Majesteit: Over nationale habitus en sociologischevergelijking de Norbert Eliasleerstoel aanvaarden met deleeropdracht de studie van langetermijn processen inRotterdam. Een goed voorbeeld van deze nationale habitus is defiets. Overal in Nederlandse steden struikel je over fietsen, maarzo gauw je de grens oversteekt hoef je je daar geen zorgen over temaken.
Landenvergelijkend onderzoek is in de sociologie steeds meer denorm. Maar de vraag wat “een land” dan is, waarom mensen in landenop elkaar lijken wordt maar zelden gesteld. Overeenkomsten binnenlanden nemen bovendien af, inwoners van verschillende landen gaanvaak juist meer op elkaar lijken, aldus Kuipers.
De fiets als statuspolitiek
In haar oratie gaat zij in op de vorming van nationale habitus, diebepaald wordt door toenemende onderlinge afhankelijkheid, stapelingvan instituties, verticale overdracht (het overdragen van gewoontenvan de hogere naar lagere klassen), en groeiend nationaal gevoel.Deze processen samen verklaren ook de populariteit van de fiets inhet homogene, vanouds door de middenklasse gedomineerde Nederland.De fiets is tekenend voor de Nederlandse statuspolitiek – en werdook een krachtig symbool van nationale identiteit.
Door toenemende mondialisering neemt onderlinge afhankelijkheid ookover de landsgrenzen toe, en worden nationale instituties steedsmeer ingebed in transnationale netwerken. De verschillen tussen deklassen zijn sinds de tweede helft van de twintigste eeuwversluierd en ontkend door de opkomst van de ‘gelijkheidsgedachte’en een meer informele houding. De overdracht van standaarden enpraktijken van de ene klasse naar de andere nam af, en er ontstaatdaardoor een groeiende afstand tussen hoger- en lageropgeleidenbinnen verschillende westerse landen.
Er tekent zich een nieuwe tweedeling af tussen lager opgeleiden,die vaak meer nationaal georiënteerd zijn, en meer kosmopolitischgeoriënteerde hogeropgeleiden, die zich het nieuwe egalitaire eninformele ethos het meest eigen hebben gemaakt. Dit wordt nogversterkt door toenemende mondialisering. Dit leidt tot afnemendegelijkvormigheid binnen landen, ofwel: minder nationalehabitus.
De wereld als fietspad
En de fiets…. Om deze nieuwe, kosmopolitische “creatieve klasse”te lokken leggen steeds meer steden uitgebreide netwerken aan van:fietspaden. Van Parijs tot Toronto, van Rome tot Krakow, en vanBoston tot Beijing worden “bicycle sharing” programma’s opgestart -de 21e eeuwse versie van het witte-fietsenplan. Want hetinternationale symbool, de gedeelde hobby, en een belangrijkpolitiek-sociaal project van deze kosmopolitische, groene,egalitaire en o zo informele klasse? Dat is het symbool voorstatus-zonder-opsmuk, macht die niet wil weten dat het macht is,dat we in Nederland allang kennen.
Kuipers concludeert dat “land” daarom geen vanzelfsprekende eenheidvan analyse voor sociale wetenschap meer kan zijn; en dat ook”landenvergelijking” niet vanzelfsprekend is. De groeiendediversiteit, hapering van neerwaartse overdracht, het losser wordenvan het raster van de natiestaat roept ook een tweede vraag op: hoevindt sociale en culturele overdracht tegenwoordig plaats?
Het simpele, maar krachtige mechanisme van verticale verspreidingheeft nu concurrentie van allerlei andere soorten overdracht. Mediaspelen in sociale overdracht een steeds centralere rol. Deze nieuwepatronen van culturele en sociale overdracht hangen ook samen metsociale ongelijkheid.
