Het verspreiden van wanorde

Nieuws | de redactie

7 oktober 2010 | SIRE-spotjes zijn niet effectief maar werken normovertredend gedrag juist in de hand. Dit blijkt uit onderzoek van psycholoog Kees Keizer waarop hij 14 oktober promoveert aan de RUG. "Wat je wel moet laten zien is mensen die het gewenste gedrag vertonen."

Volggedrag

Het onderzoek, deels gepubliceerd in Science, laat nietalleen zien dat wanorde zich verspreidt maar dat dit ook voor ordekan gelden. Zo blijken straatvegers de hulpvaardigheid van mensente vergroten. Het onderzoek laat tevens zien dat verbodsbordenaverechts kunnen werken en dat het essentieel is datleidinggevenden zich aan regels houden.

Beleid dat gericht op is het terugdringen van normovertredendgedrag vertrouwt grotendeels op de afschrikkende werking vansancties. Dit is te eenzijdig: of je je aan regels houdt, blijktvoor een belangrijk deel bepaald te worden door signalen die ietszeggen over de mate waarin anderen respect hebben voor regels. Uiteen serie experimenten in de openbare ruimte bleek dat hetobserveren van een normovertreding of sporen daarvan door anderenaanzet tot ander normovertredend gedrag.

Zo verdubbelde het aantal mensen dat een envelop met geld stalals er graffiti of rommel in de omgeving was. Zo leidt éénnormovertreding tot een andere. Dit effect wordt nog eens versterktals de geobserveerde normovertreders veel status hebben. Het is dusessentieel dat vooral deze groep zich aan regels houdt. Eendirecteur die fraudeert is een heel invloedrijkenormovertreder.

Positieve effecten zichtbaar maken

Wat voor wanorde geldt, geldt ook voor orde: het observeren vaniemand die duidelijk respect heeft voor een norm zet aan tot andernormconformerend gedrag. Zo bleek het aantal mensen dat iemandhielp die boodschappen had laten vallen bijna te verdubbelen alszij daarvóór iemand de stoep hadden zien vegen. Het laat nietalleen zien dat één persoon een positief effect kan hebben, maarbiedt tevens mogelijkheden voor beleid. Als voorbeeld noemt deonderzoeker de gemeentelijke reinigingsdienst die ‘s ochtends voordag en dauw de stad schoonmaakt. Keizer: “Daarmee mist zo’nveegdienst een positief effect, want er is niemand die ziet dat hetwerk gedaan wordt. Maak dat werk beter zichtbaar!”

Niet alleen beleid maar ook campagnes kunnen veel effectieverworden vormgegeven. In de huidige campagnes laat men vaak zien datveel mensen het foute gedrag vertonen en dat er daarom een probleemis. Denk bijvoorbeeld aan de televisiespotjes van SIRE (zoals’Aardige mensen, hoe gaan we ermee om?’, ‘Kort lontje’). Hetonderzoek toont aan dat dit juist niet is wat je moet laten zienomdat het normovertredend gedrag in de hand werkt. Keizer: “Wat jewel moet laten zien is mensen die het gewenste gedragvertonen.”