De mythe van de boze manager
“Enkele weken geleden keek ik naar een natuurdocumentaire waarineen kudde bizons werd achtervolgd door twee wolven. Toevallig beldedaarna een vriend van me op die naar dezelfde film had gekeken. Hijvroeg grappend ‘voor wie was jij?’. Ik zei: voor de bizons. Laterbedacht ik dat dit een mooi voorbeeld is van de discussie overmanagers en professionals die ik heb onderzocht.”
De bizon en de wolf
“Waarom identificeren de meeste mensen zich in dit geval met eenbizon en niet met die wolf? Die wolf kreeg ook rake klappen hoor!Zo gaat het ook vaak bij discussies over managers en docenten: demeeste mensen identificeren zich in eerste instantie met dedocent.” De kersverse doctor Bas de Wit mag dan zijn proefschriftnet verdedigd hebben; zijn interesse voor bestuurs- enorganisatiewetenschap (b&o) is nog lang niet uitgedoofd.
Met twee ouders die leerkracht en ambulant begeleider in het(speciaal) basisonderwijs zijn, kreeg Bas de Wit de onderwijssectorbij de geboorte mee. Maar vanwaar die interesse voor de breedverketterde species van de onderwijsmanager?
De Wit: “Dat komt waarschijnlijk omdat ik als bestuurs- enorganisatiewetenschapper geïnteresseerd ben in mensen die op hetsnijvlak opereren van maatschappelijke en politiek-bestuurlijkeontwikkelingen enerzijds en organisatievraagstukkenanderzijds.”
“Daarbij komt dat management in de publieke sector ietsheel anders is dan management in de private sector. Het gaatnamelijk ook altijd om de vraag ‘wat goed onderwijs is’. En vooralook wie het antwoord op die vraag bepaalt: is het onderwijs van deminister, van de besturen, de schoolleiding, van de ouders of vandocenten?”
Pro-professional
Echt gefascineerd door het onderwerp raakte De Wit rond2006-2007, toen het maatschappelijke debat over door managersgeplaagde en beknotte professionals sterk oplaaide. “In het boek’Beroepszeer’ van Gabriel van den Brink en anderen werden destijdsveel ongefundeerde uitspraken gedaan over managers”, zegt DeWit.
“De vraag rees bij mij waarom velen daar zo kritiekloosachteraan liepen. Het is één ding wanneer het een politiekediscussie is, maar dat ‘pro-professionals’-perspectief heeft in deloop van de jaren ook ingang gevonden bij wetenschappers. Zo komthet in onze handboeken over publieke managers terecht. De managerals een boeman met ongebreidelde vernieuwingsdrang is eenhardnekkige vanzelfsprekendheid geworden, zelfs bij een aantalwetenschappers.”
Beter Onderwijs Nederland (BON) ziet Bas de Wit als een politiekinitiatief. “Ik neem het hen en politieke partijen niet per sekwalijk dat zij de manager de schuld geven van de vermeendemisstanden in het onderwijs, maar het is wel een illustratie vanfact free politics. Daar is nog mee te leven. Veel ergervind ik het als er op basis van de dominante, negatievebeeldvorming over onderwijsmanagers nieuw beleid gemaakt wordt:fact free policy making.”
Mythe ontzenuwen
Bas de Wit wilde de vooroordelen overonderwijsmanagers analyseren en zélf hun loyaliteit aandocenten en onderwijs op de proef stellen. “Vroeger kwam al het’onheil’ voor docenten uit Zoetermeer, van het Ministerie vanO&W. De oorsprong van de mythe van de zakelijke, niet indocenten geïnteresseerde, leidinggevende ligt in deschaalvergroting en de toenemende autonomie die scholen in delaatste twintig à dertig jaar hebben gekregen.”
“De manager is hierdoor een steeds belangrijker speler geworden,hij werd zichtbaarder en daardoor kreeg hij ook sneller de zwartepiet toegeschoven.”
Het onderzoek van Bas de Wit toont aan dat veel leidinggevendenop middelbare scholen juist loyaal zijn aan docenten. Wanneerouders bijvoorbeeld verhaal komen halen over een docent die hunkind een onvoldoende heeft gegeven, gaan veel leidinggevenden juisttoegewijd achter zo’n docent staan. “Een ander voorbeeld vanloyaliteit is dat leidinggevenden weerstand bieden aanveranderingen waarvan ze verwachten dat ze geen meerwaarde hebbenvoor docenten en leerlingen.”
Loyaliteitsconflicten
Bas de Wit laat in zijn boek zien dat voortdurende druk opscholen, onderwijsvernieuwingen en wijzigingen in hetonderwijsbeleid de druk op de loyaliteit van leidinggevenden aandocenten vergroten. Bestuurders, schoolleiders en vooralmiddenmanagers ervaren loyaliteitsconflicten, zij laveren tussenexterne ontwikkelingen en de interne zorg en inzet voordocenten.
“Het harde oordeel over managers in het onderwijs isongenuanceerd. Leidinggevenden verkeren regelmatig in tweestrijd:beleidswijzigingen, onderwijsvernieuwingen of bijvoorbeeld dewensen van ouders gaan niet altijd samen met de belangen enverwachtingen van docenten. Veel leidinggevenden worstelen met diepositie. Ook leidinggevenden voelen zich soms slachtoffer van dedruk die de buitenwereld van tijd tot tijd op hun schooluitoefent.”
Het proefschrift van Bas de Wit, Loyale leiders. Eenonderzoek naar de loyaliteit van leidinggevenden aan docenten inhet voortgezet onderwijs, is
