Universiteiten in contramine

Invalshoek van de nieuwe kritiek is het ‘advies Van der Steenhoven’ over de herziening van de organisatie- en bestuursstructuur van NWO. Dit stuk was oorspronkelijk een bijlage bij het visiedocument van het kabinet, maar riep zoveel heftige reacties op, dat men na de behandeling in de Ministerraad het als een separaat stuk publiek maakte. De VSNU noteert nu dat “over dat advies onder onderzoekers de nodige onrust [is] ontstaan, getuige onder meer een brandbrief van Spinozalaureaten. De VSNU snapt die zorgen.”

Bij de presentatie van de Wetenschapsvisie onderstreepte de VSNU nog: “De ambities zoals die verwoord zijn in de Wetenschapsvisie zijn zonder mer de juiste.” Men zei blij blij te zijn met de kabinetsvisie en benadrukte dat deze goed aansloot bij het recente IBO. “Tot tevredenheid van de VSNU” liet het kabinet zien, “dat er voldoende ruimte blijft voor ongestuuurd, nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek.”

Doorgeschoten advies

De VSNU noemt zich nu nog steeds “een voorstander van herziening van de organisatie- en bestuursstructuur van NWO. De noodzaak daarvan is eerder door twee evaluatiecommissies (Van der Vliet 2008 en Stoof 2013) bepleit en door de VSNU onderschreven. Om flexibel te kunnen inspelen op de grote uitdagingen van het hedendaagse wetenschapsbedrijf heeft NWO een meer slagvaardige en eigentijdse governance structuur nodig. Essentieel daarin is de versterking van de bestuurskracht op centraal niveau en het terugdringen van het grote aantal relatief autonoom optredende decentrale organisatieonderdelen.”

Wat oud-SG van OCW Koos van der Steenhoven in zijn advies voorstelt noemen de universiteiten inmiddels “op belangrijke onderdelen doorgeschoten. Onze belangrijkste punten van kritiek treffen de voorgestelde ‘kanteling’ van de organisatie en de essentiële rol van de actieve wetenschap in de organisatie van NWO.” Aan de staatssecretaris stelt de VSNU, dat “haast en onzorgvuldigheid” er niet toe mogen leiden dat good practices vanuit organisaties als de FOM en ZonMW kapot gemaakt worden door een onberaden bestuurlijke schaalvergroting.

Een reeks instituten en samenwerkingsverbanden zou volgens het kabinet opgeslokt moeten worden in een breed herschikt NWO, zo werd al duidelijk voor de behandeling in de Ministerraad. Men leek daarbij te willen kiezen voor een ‘snel scenario’ waarmee binnen een jaar de nieuwe arrangementen zouden moeten gaan werken. De betrokkenen lieten ScienceGuide toen al merken daarmee over de kop gejaagd te worden en disruptie in plaats van constructie te vrezen. Zo voorzag men dat elders in de wereld bij partners op het hoogste niveau de mensen van bijvoorbeeld CERN, NASA, ITER en dergelijke hun ‘vrienden in Holland’ dan überhaupt niet meer zouden weten te vinden als door schaalvergroting alles in een grote brij verdwijnen zou.

Te veel ruimte voor interpretatie

Ook schrijft voorzitter Karl Dittrich opvallend scherp aan Dekker, dat hierover “veel miscommunicatie plaats vindt” vanwege onduidelijkheden over de portee, status en rol van het advies en dat hij de bewindslieden verwijt daar nogal aan bij te dragen. 

“Uw beleidsreactie….laat nog te veel ruimte voor interpretatie. Dit gebrek aan regie is schadelijk voor NWO, schadelijk voor personen en schadelijk voor de wetenschap in Nederland.” OCW moet nu “de regie nemen” en op korte termijn met een helder plan komen, schrijft Dittrich onomwonden.