Complexiteit te lijf met narrative design
Het nieuwe lectoraat van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) wordt ingevuld onder de vleugels van Hartmut Koenitz. Interactive narrative design als vakgebied houdt zich bezig met de vraag hoe mensen de wereld om zich heen en de informatie die op ons afkomt interpreteren, en hoe technologie hierbij uitkomst kan bieden. Van oudsher verloopt interpretatie aan de hand van verhalen, maar er zijn verschillende manieren om een verhaal, of narratief, op te zetten.
Zoals gebruikelijk bij de lectorale redes van de HKU had Koenitz zijn eigen draai gegeven aan het evenement. Tijdens de rede geen formele procedures maar een vlotte digitale presentatie die hij bestuurde met zijn mobiele telefoon. Voorafgaand aan het geheel organiseerde zijn vakgroep een interactieve boottocht over de grachten van Utrecht waarin de vier boten verschillende routes namen en toch deel waren van hetzelfde verhaal: een ervaring vanuit meerdere perspectieven.
Complexiteit omarmen
Volgens Koenitz is dat een van de kernopdrachten van interactive narrative design: het weergeven van verschillende perspectieven op dezelfde gebeurtenis. De wereld om ons heen is complex en alleen door hem vanuit een meervoud aan oogpunten te benaderen kun je een idee krijgen van hoe complex een situatie is. Een enkel narratief kan volgens hem nooit eer doen aan de werkelijkheid en beperkt ons begrip van de geschiedenis, de politiek en ons dagelijks leven.
In zijn lectorale rede besteedde hij dan ook aandacht aan de manier waarop het narratief zowel een hulpmiddel als een belemmering kan zijn voor het begrijpen van de wereld om ons heen. Dit legde hij uit aan de hand van een persoonlijk voorbeeld: “Ik ben geboren in een ingewikkeld land: Duitsland. In dezelfde eeuw was het een keizerrijk, een democratie, een bezet land, een gespleten land en nu is het een geünificeerde democratie. Mijn ouders, die voor de oorlog zijn geboren hebben alleen al een totaal andere beleving van, of een ander narratief voor Duitsland dan ik, terwijl we uit dezelfde stad komen.”
Interactive narrative design biedt volgens Koentiz een oplossing voor dit probleem. Het is de plek waar kunst en technologie elkaar tegenkomen. “Narratieve logica, de verhalende logica, is een van de manieren om de wereld om ons heen te begrijpen, maar er zijn meerdere manieren om een verhaal te vertellen.” Volgens hem zijn er nog oneindig veel meer manieren om narratieven te scheppen, en gaat de digitale technologie hier een enorme rol in spelen.
Filter bubbel niets nieuws onder de zon
“Het vormen van een verhaal is uiteindelijk een cognitieve eigenschap, het gebeurt in onze hersenen – niet in het boek of de film zelf.” Volgens hem zijn de laatste twee slechts beperkte vormen waarin narratief gevat kan worden, en is het in tijden van ‘alternative facts’ en ‘filter bubbles’ van het grootste belang dat we de ons wapenen tegen narratieven die ons begrip van de werkelijkheid dreigen te beperken.
“Ik wil jullie meegeven dat het probleem van gescheiden werelden niet ophoudt bij de ‘filter bubble’ waar nu zo veel over te doen is.” Volgens Koenitz weten we al langer dat er zoiets bestaat als gescheiden werelden, en is het fenomeen van groepen die hun informatie hoofdzakelijk uit een enkele bron halen niet nieuw. “Wat anders is dan een paar decennia geleden is juist de enorme hoeveelheid bronnen die tot onze beschikking is gekomen, en de manier waarop we daar mee omgaan.”
Volgens Koenitz zijn we allemaal meesters in het routinematige factchecken geworden en bovendien steeds beter in het extrapoleren van informatie die tot ons komt. Dat leidt er toe dat je juist steeds complexere vraagstukken over kunt laten aan de samenleving. Als voorbeeld hiervan gaf hij onder andere de serious game Fort McMoney, een videospel waarin de speler de complexiteit van olieboringen in een Canadese ‘boom town’ aan den lijve kan ondervinden.
De deelnemers aan het spel kunnen de verschillende ervaringen die ze in het spel hebben met elkaar delen op een forum dat voor hen alleen toegankelijk is. “Digitale technologie biedt ons de mogelijkheid om verhalen op een hele andere manier verhalen te vertellen en mensen een andere beleving te geven.” Koenitz denkt dan ook dat een dergelijk medium in de toekomst ingezet zou kunnen worden om gemeenschappen belangrijke besluiten te laten nemen.
Voorafgaande aan zijn verhaal benadrukte zijn oud-promotor Janet Murray (Georgia Tech) deze uitspraak. “Net zoals de film de manier waarop we de wereld ervaren enorm heeft veranderd, gaan digitale media en de bijbehorende technologie hetzelfde doen.” Deze ontwikkelingen kunnen een bijdrage leveren aan hoe wij onderwijs, onderzoek en overheidscommunicatie invullen.
Volgens Murray zal de grotere flexibiliteit aan bronnen en perspectieven een nieuw tijdperk van collectieve begripsvorming en dus ook een ander collectief gedrag aansporen. “Dit zijn ook precies de vaardigheden die het ‘human project’, wij als mensheid, nodig hebben om de eenentwintigste eeuw het hoofd te bieden.”
