‘Thom de Graaf had een CDA’er kunnen zijn’
Vorige week nam Thom de Graaf afscheid van het hbo. Heel de top van het mbo, hbo en wo waren hierbij aanwezig waaronder de minister van onderwijs. Ook oudgedienden van de studentenbonden, die het hbo al een tijdje achter zich hebben gelaten waren welkom bij het partijtje. Heel het gezelschap was duidelijk opgetogen en trots dat het hbo de kraamkamer bleek te zijn voor de onderkoning van Nederland. “Het hbo is hier de toegangspoort tot de absolute top.”
De bijeenkomst voor het afscheid vond plaats in het stadspaleis het Spaansche Hof in Den Haag. Voor Thom de Graaf geen onbekende locatie. Toen hij in Balkenende II vicepremier was, werd deze locatie vaak door het kabinet gebruikt voor teambuilding of voor crisisoverleg. Vlak voor De Graaf opstapte uit Balkenende II, omdat zijn voorstel voor de gekozen burgemeester sneuvelde, vond in de Spaansche Hof een overleg plaats van het kabinet over de problematische relatie met de pers en de media, omdat de beeldvorming van Balkenende II zo slecht was.
De Tweede Kamer is stilgelegd
Ditmaal was het feestelijker in de Spaansche Hof. De middag werd geopend door Huib de Jong, voorzitter van de HvA en bestuurslid van de VH. Hij was verheugd dat de minister van onderwijs speciaal was gekomen om afscheid te nemen van de aankomende vicepresident van de Raad van State. “Heel de Tweede Kamer is stilgelegd heb ik begrepen om het mogelijk te maken dat de minister Thom kan toespreken.”
Maar voordat de minister aan het woord kwam was er een filmpje met afscheidsboodschappen aan het adres van De Graaf. De eerste die aan het woord kwam was Rhea van der Dong, oud-voorzitter van het ISO. Van der Dong had eerder die dag op ScienceGuide al verteld hoe zij de samenwerking met De Graaf had ervaren en herhaalde min of meer deze boodschap.
“Het was een heel bijzonder jaar, het was het jaar van de kwaliteitsafspraken. Dat was voor mij een heel leerzaam proces. Vooral omdat we er met z’n allen in geslaagd zijn een heel andere koers te kiezen dan eerder het geval was. Ik weet dat dit voor jou ook een ontzettend mooie nalatenschap is, het zal ook betekenen dat iedereen op hogescholen toch een beetje met jouw werk aan de slag kan gaan. Dat vind ik heel erg mooi.”
Je had een CDA’er kunnen zijn
Vervolgens was het de beurt aan hbo-coryfee Marcel Wintels, die in het verleden bestuursvoorzitter was van Fontys en bestuurder van de HAN. Wintels had ook warme woorden voor de nieuwe onderkoning. Wintels die tijdens zijn voorzitterschap bij Fontys nog een gooi had gedaan naar het leiderschap van het CDA, zag gelijkenissen met De Graaf en zijn partij. “Thom je bracht verbinding, je was geen man van polemiek, van gedoe, geen man van ruzies. Gezaghebbend, dat is wat jij bent. Je was altijd op zoek naar de balans in het midden, je had een CDA’er kunnen zijn.” Vanuit de zaal werd met hilariteit gereageerd. De oud-voorzitter van de VSNU, Karl Dittrich benadrukte terecht vanuit het publiek dat de vader van Thom de Graaf tenslotte een prominente KVP-burgemeester van Nijmegen was geweest.
VSNU-voorzitter Pieter Duisenberg moest vervolgens toegeven dat de samenwerking met de Graaf sinds hij de Kamer verlaten heeft een positieve impuls heeft gekregen. “Thom wij kennen elkaar natuurlijk al uit de politieke arena. Toen waren we het niet altijd met elkaar eens. Maar ik moet zeggen: ik heb geweldig met je kunnen samenwerken het afgelopen jaar. Dan bedoel ik niet alleen in onze strijd om van de prestatieafspraken echte decentrale kwaliteitsafspraken te maken. Daar waren we het natuurlijk meteen helemaal eens en kon ik direct in jouw kielzog mee, maar ook met internationalisering hebben we veel samengewerkt. En we hebben een vernieuwde discussie gestart over het ‘Rapport Veerman.’”
Inholland-voorzitter Jet de Ranitz had ook lovende woorden voor De Graaf, maar memoreerde ook dat de start van zijn voorzitterschap wel wat moeizaam ging: “Thom toen je bij ons kwam moest je erg wennen aan wat het hbo is. Ik heb je daar de afgelopen jaren enorm in zien groeien. Ook je waardering voor wat we doen in het hbo heb ik zien toenemen. Het belangrijkste wat je ons hebt gebracht is verbinding en humor. Ik zal nooit de bestuursvergaderingen vergeten waar je wanhopig van ons werd. Om ons weer op de juiste koers te krijgen. Ik ben ontzettend trots op wat je nu gaat doen en ik hoop je te blijven zien.”
Aantrekkelijke krullenbol
Na dit cinematografische intermezzo was het de beurt aan de minister om De Graaf toe te spreken. “Het ligt natuurlijk wel een beetje voor de hand dat je als minister van onderwijs, de voorzitter van de Vereniging Hogescholen mag uitzwaaien, zeker als het ook nog een prominente partijgenoot is. Maar in het geval van Thom beschouw ik het ook als een kans, want met zijn afscheid komt er ook een einde aan van wat ik een beetje noem een ongemakkelijke verhouding ten opzichte van van elkaar.”
De minister hield een persoonlijke toespraak en vertelde dat haar geschiedenis met Thom de Graaf al bijna 35 jaar teruggaat. De eerste interesse in de VH-voorzitter van de studente bestuurskunde Van Engelshoven betrof vooral zijn haardracht. “Lieve Thom, wij gaan al heel lang terug. Langer dan jij je misschien nog wel realiseert. Toen ik in 1984 begon als student beleids- en bestuurswetenschappen in Nijmegen, was jij daar wetenschappelijk medewerker aan de rechtenfaculteit. En niet een hele anonieme maar een ontzettend populaire, want wat ik hoorde was dat het storm liep bij jouw colleges. Want iedereen wilde graag bij de werkgroepen zitten bij die ontzettend aantrekkelijke krullenbol. Daarmee werd mijn nieuwsgierigheid voor de persoon Thom wel gewekt.”
De minister heeft altijd in de schaduw van Thom de Graaf geopereerd, zo stelde zij zelf. “Ik werd afdelingsvoorzitter van D66 en trad eigenlijk in jouw voetsporen. Jij was dat al een paar jaar eerder geweest, maakte jij je debuut als Kamerlid. Werd ik daarna secretaris van het bestuur van de fractie, werd jij fractiesecretaris wat een wezenlijk andere rol is. Zo kan ik nog wel even doorgaan, onze loopbanen hebben zich altijd gevolgd in eenzelfde patroon. Buurmeisje volgt buurjongen.”
Een unicum in onze relatie
Toch kon de minister het niet laten nog een speldenprikje uit te delen. Door te refereren aan haar plotselinge voorstel om het bsa te maximeren op 40 studiepunten. De Graaf was toen onthutst en noemde deze onaangekondigde maatregel een ‘unicum in de bestuurlijke verhoudingen’. “Tot vorig jaar, op 26 oktober bij de installatie van het kabinet. Toen wisselden even de verhoudingen. Ik werd minister van onderwijs en jij was voorzitter van de Vereniging Hogescholen. Je had mijn positie al lang meegemaakt, je bent zelf minister geweest en je was zelfs vicepremier. Maar in onze relatie was dit wel een novum. In onze bestuurlijke verhoudingen was dit een unicum. Degene die de kranten lezen, weten waar dit over gaat.”
“Ik moet zeggen dat voelde toch wel een beetje ongemakkelijk. We hebben de afgelopen weken in ieder geval laten zien dat partijgenoten het niet automatisch met elkaar eens zijn, maar vooral invulling geven aan hun bestuurlijke verantwoordelijkheid.”
Jij onderkoning, ik maar minister
De minister was dan ook blij dat Thom de Graaf nu vertrekt bij de VH en de verhoudingen weer naar het patroon teruggaan waar De Graaf weer boven de minister staat. “Ik ben dan eigenlijk ook wel blij met je vertrek. Want dan kunnen we weer terugkeren naar het patroon wat ons zo vertrouwd is, zoals het altijd is geweest. Jij een stapje voor mij uit of een treetje boven mij. Want jij bent straks de onderkoning van Nederland en ik toch maar gewoon minister.”
Ook had de minister warme woorden voor wat de afzwaaiende VH-voorzitter had betekend voor het hbo. “Dat brengt mij wel bij de rol waarvan je nu afscheid neemt als voorzitter van de Vereniging Hogescholen. In die periode is er heel veel gebeurd, met klinkende resultaten.” Ook door de minister werd er gewezen op de kwaliteitsafspraken. “Ik wil graag drie van die wapenfeiten noemen. Je begon bij de HBO-raad en het werd de Vereniging Hogescholen. Dat is veel meer geweest dan een naamsverandering, daar hoorde ook een cultuurverandering bij. Je begon destijds met prestatieafspraken waarvan de inkt nog maar net droog was. Maar je neemt nu afscheid met hele robuuste kwaliteitsafspraken.”
De minister, die momenteel werkt aan een nieuwe wetenschapsvisie prees ook het onderzoek op hogescholen dat zich volgens haar de afgelopen jaar sterk heeft ontwikkeld. “Waar zeven jaar geleden bij jouw komst het onderzoek echt nog een beetje een ondergeschoven kindje was staat dat nu als een robuuste stam aan de loot van het hoger beroepsonderwijs. Ik denk dat de hogescholen je zullen missen, maar je gaat je bestuurlijke deskundigheid en ervaring blijven inzetten voor het hele land, dat moet ook voor de hogescholen een schrale troost zijn. Lieve Thom, je bent straks mij weer een stap voor en iets in me zegt dat dat ook niet meer gaat veranderen.”
Vermaledijde prestatieafspraken
Ten slotte waren er nog warme woorden van bestuurslid van de VH, Harmen van Wijnen in het dagelijkse leven voorzitter van de Christelijke Hogeschool Ede. “Beste Thom, je hebt het hbo erop zitten. Zes jaar en acht maanden heb je erover gedaan. Een stuk langer dan de gemiddelde student.”
Maar deze periode was zinvol besteed. Zo memoreerde Van Wijnen dat het De Graaf was geweest die een einde had gemaakt aan de prestatieafspraken. “Dat is een van de grootste verdiensten van Thom de Graaf. Dat hij zich de afgelopen jaren intensief ingezet heeft om die vermaledijde verticale kwantitatieve prestatieafspraken, te laten kantelen naar horizontale kwalitatieve afspraken.”
Toch kon Van Wijnen het in dit kader ook niet laten om de VSNU een beetje te pesten. “Het lijkt mij daarom wel aardig om in de hbo-sector – waarin we het moeilijk vinden om in de woorden lager, middelbaar en hoger te spreken – vanaf nu dan ook te kunnen spreken van het hbo als het horizontale beroepsonderwijs. Dan blijft het voor de VSNU gewoon de verticale samenwerkende universiteiten. Ik vroeg mij ook altijd al af waar die ‘S’ nu voor stond bij de VSNU.”
Van Wijnen was opgetogen over de nieuwe stap van de Graaf in zijn carrière. “Het is goed om te markeren dat de hoogste baan in Nederland – die je niet via erfopvolging krijgt – wordt bereikt via het hbo. En het is niet zomaar een baan, maar een baan waar ook echt voor gesolliciteerd moest worden. Al die banen die via politieke benoemingen gaan, daar hebben wij toch een hekel aan. Dat is toch goed om even te markeren, het hbo is hier de toegangspoort tot de absolute top.”
