Leenangst weerhoudt mbo-student van doorstroom naar hbo
Naar aanleiding van een motie van Kirsten van den Hul, voormalig Kamerlid voor de PvdA, heeft de Onderwijsinspectie onderzocht waarom sommige mbo 4-studenten zichzelf uitselecteren voor een hbo-studie terwijl ze wel gekwalificeerd zijn. Daarbij is gekeken naar de invloed van zowel persoonlijke kenmerken van studenten als van stelselkenmerken zoals de opleidingsduur of de studiefinanciering. Uit het onderzoek blijkt de keuze voor het hbo wordt beïnvloed door zelfselectie van studenten. Daarom heeft de Inspectie aanbevelingen gedaan om zelfselectie tegen te gaan, waaronder een verbetering van de doorstroom van het mbo naar de Associate degree.
Grote invloed ouders en vrienden
De sociale omgeving heeft veel invloed op het zelfstandig uitselecteren van mbo 4-studenten, blijkt uit het rapport van de Inspectie. Hoe minder hulp studenten van hun ouders krijgen, hoe lager de kans dat ze doorstuderen. Daarnaast is de kans op doorstuderen het laagst voor studenten die daartoe het minst worden gestimuleerd door hun ouders en het hoogst voor studenten wier ouders dat wel stimuleren. Ook geven studenten wier ouders hoger opgeleid zijn zichzelf meer kans om door te studeren.
Niet alleen de houding van ouders, ook de houding van vrienden jegens doorstuderen beïnvloedt de keuze van studenten. Als de vrienden van een mbo 4-student een negatief denken over doorstuderen, is de kans lager dat die student dat zal doen. Ook het tegenovergestelde is van toepassing. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de kans op doorstuderen groter is voor studenten met veel vrienden die ook van plan zijn door te studeren.
Mbo’er met leenangst ziet vaker af van doorstuderen
Financiële overwegingen kunnen mbo 4-studenten ertoe brengen zichzelf uit te selecteren voor een hbo-opleiding, schrijft de Inspectie. Hoe meer angst een student heeft voor lenen, hoe lager de kans dat zij zal doorstuderen. Eenzelfde verband geldt voor studenten die juist geen moeite hebben met lenen; voor hen is de kans op doorstuderen het hoogst.
Meld u hier aan de ScienceGuide Nieuwsbrief
Daarnaast zien mbo-studenten af van doorstuderen vanwege examenstress en faalangst. Hoe groter de faalangst van een student is, hoe lager de kans is dat zij zal doorstuderen op het hbo. De mate waarin een student met examenstress kampt heeft een soortgelijke uitwerking; hoe meer stress, hoe groter de kans op zelfstandig uitselecteren.
Hoewel ook kenmerken zoals leeftijd, migratieachtergrond en fysieke of psychische beperkingen samenhangen met het zelfstandig uitselecteren van studenten, hebben deze kenmerken geen significante invloed, zo schrijft de Inspectie. De stimulans vanuit ouders en de houding van vrienden, faalangst en examenstress hebben wel een significante invloed.
Studieduur grote drempel voor veel mbo-studenten
Niet alleen de sociale omgeving of persoonlijke kenmerken van mbo-studenten kunnen redenen zijn waarom ze zichzelf uitselecteren, ook de duur van een studie of de voorwaarden voor een studielening kunnen hen daartoe brengen. Daarom heeft de Inspectie hypothetische scenario’s voorgelegd aan mbo-studenten die van plan zijn door te studeren en hen gevraagd hoe de scenario’s hun plannen beïnvloeden.
Met name de opleidingsduur kan een grote drempel vormen voor mbo4-studenten die willen doorstuderen, is in het rapport te lezen. Wanneer de duur van de opleiding twee jaar betreft, geeft twee derde van de mbo’ers aan te willen doorstuderen. Bij verlenging van de opleidingsduur naar vier jaar is dit nog 56,9 procent. Ook wanneer de voorwaarden voor een studielening verslechteren daalt het aantal mbo4- studenten dat aangeeft te willen doorstuderen, namelijk tot zestig procent.
Mbo’ers met faalangst willen minder vaak doorstuderen
Een andere drempel die in de hypothetische scenario’s wordt opgeworpen is het gevoel dat een hbo-studie moeilijker is voor instromende mbo’ers dan voor havisten. Dit blijkt vooral invloed te hebben op de keuze tot doorstuderen van mbo-studenten met zeer erge faalangst, die sowieso minder vaak dan gemiddeld aangeven te willen doorstuderen. Wanneer ze denken dat een hbo-studie voor hen moeilijker is dan voor anderen geven ze zichzelf maar liefst veertien procentpunt minder kans op doorstuderen, aldus het Inspectierapport.
Ook zouden de kansen op doorstuderen van mbo-studenten met faalangst harder worden geraakt door een verslechtering van de leenvoorwaarden. “Falen in het hbo kost de student meer geld bij slechtere leenvoorwaarden en dit speelt bij studenten met faalangst een rol. Falen is niet leuk, maar ook nog eens kostbaar”, schrijft de Inspectie.
Bouw Ad’s al in het mbo in
Vooral persoonlijkheidskenmerken zoals faalangst of leenaversie en het sociale netwerk van mbo-studenten zijn van invloed op zelfselectie, concludeert de Inspectie naar aanleiding van het eigen onderzoek. De migratieachtergrond en de sociaaleconomische omstandigheden van studenten zijn van veel minder invloed dan verwacht.
Volgens de Inspectie zou de aanpak van zelfselectie onder mbo4-studenten zich vooral moeten richten op faalangst, examenstress en de sociale omgeving van studenten. Daarom wordt aanbevolen de financiële drempels voor mbo-4 studenten te beperken om de doorstroom richting het hbo te bevorderen. Ook moet er structurele aandacht zijn voor onbedoelde zelfselectie onder laatstejaars mbo4-studenten.
Daarnaast adviseert de Inspectie het mbo en het hbo om een meer gezamenlijk opleidingsaanbod te ontwikkelen. Dat moet doorlopende leerlijn stimuleren. “Het lijkt daarom verstandig om in te zetten op flexibelere en kortdurende trajecten in het hbo”, schrijft de Inspectie, waarbij de Associate degree-opleidingen als voorbeeld worden gegeven.
De Inspectie beveelt daarom aan “om Ad-trajecten nog beter te laten aansluiten op het mbo en meer flexibele hbo -deeltijdopleidingen aan te bieden (leven lang ontwikkelen) waarbij de combinatie van leren en werken wordt doorgezet.” De samenwerking binnen het beroepsonderwijs zou zelfs zodanig moeten toenemen dat Ad-trajecten al in het mbo worden ingebouwd.
