Onderwijs en onderzoek dat bijdraagt aan ecologische wijsheid bij studenten
Op vrijdag acht oktober is het opnieuw Dag van de Duurzaamheid, een dag waarop in het onderwijs wordt stilgestaan bij de wereld van morgen. Kinderen komen op deze dag in aanraking met duurzaamheid door middel van activiteiten op school. Het nieuwe lectoraat van Jetske de Boer op Aeres Hogeschool Wageningen hoopt kennis over duurzaamheid en biodiversiteit als een olievlek te verspreiden door de jongere generaties.
Afgelopen week hield De Boer haar openbare les om het lectoraat ‘Ecologisch Wijs: Insecten & Maatschappij’ in te wijden. “Mijn lectoraat is een verbinding tussen het NIOO (Nederlands Instituut voor Ecologie) en Aeres. Bij het NIOO wordt onderzoek gedaan naar ecosystemen, en bij Aeres lopen veel studenten die, als ze afgestudeerd zijn, zelf docent worden. Die toekomstige docenten gaan scholieren en studenten opleiden die in allerlei verschillende beroepen terechtkomen, in een wereld die heel erg aan het veranderen is.”
Meld u hier aan voor de ScienceGuide Nieuwsbrief
Volgens De Boer kan het anders nadenken over de relatie tussen mens en natuur helpen om die verandering positief te beïnvloeden. “De wereldbevolking is heel groot geworden, en dat heeft een groot effect op de planeet. De natuur staat onder druk, en de gevolgen daarvan zien we ook al in Nederland in de vorm van hete zomers en de overstromingen van dit jaar. Als we anders kijken naar de natuur, kunnen we biodiversiteit in de stad en in de landbouw meer ruimte geven.”
Lector is een ruimtereiziger tussen hemellichamen
Madelon de Beus, directeur van Aeres Wageningen, deelde haar enthousiasme over het nieuwe lectoraat tijdens de openbare les. “Onze leraren moeten kinderen in de toekomst gaan leren over duurzaamheid en biodiversiteit, en dat kunnen ze goed doen aan de hand van herkenbare dieren als insecten. Wij leiden de leraren op die daarna weer de jeugd moeten opleiden. Wij hebben buren, het NIOO, met heel veel kennis over insecten, en wij hebben een heel netwerk vol met mensen die alles weten over het opleiden van docenten. Hoe handig is het om die bij elkaar te brengen, zodat ook de volgende generatie iets kan leren over duurzaamheid en biodiversiteit.”
Volgens Wim van der Putten, die als bodemecoloog bij NIOO werkzaam is, is het eigenlijk gek dat zijn instelling niet eerder met Aeres heeft samengewerkt. “We hebben hier twee instellingen naast elkaar staan, al een aantal jaren, die eigenlijk vrij weinig met elkaar gedaan hebben, terwijl we allebei willen leren van de natuur. We staan als twee hemellichamen tegenover elkaar, en Jetske is de ruimtereiziger die voor het eerst daartussen heen en weer reist.”
Van der Putten vindt samenwerkingen als deze doorslaggevend bij het oplossen van ecologische problemen. “Bij het NIOO hebben we een heleboel kennis over de ecologische theorie rondom maatschappelijke problemen, maar het gaat over veel meer. Er zijn ook vragen op sociaal, juridisch en economisch vlak, en in de samenwerking met Aeres Wageningen kunnen we onze kennis in die interdisciplinariteit brengen.”
Studenten werken aan maatschappelijke oplossingen
Als voorbeeld voor zo’n interdisciplinair onderzoek noemt De Boer een weide met paarden, waar studenten uit verschillende vakgebieden samen onderzoek kunnen doen. “Als die weide anders ingezaaid wordt, met veel verschillende planten, kan gekeken worden of daardoor meer insectensoorten worden aangetrokken, of de paarden daardoor minder worden lastiggevallen door parasieten, en of daarbij ook de aarde minder water doorlaat.”
Deze onderzoekende manier van leren, waarbij gekeken wordt naar de samenhang van soorten en naar de samenwerking tussen verschillende partijen, is volgens De Boer van groot belang voor het lectoraat. “Zo kunnen studenten meewerken aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken en oplossingen op kleine schaal, zodat het in de stad en op een schoolterrein kan plaatsvinden. Bovenal hoop ik te kunnen bijdragen aan een stukje ecologische wijsheid bij studenten, door het goed verbinden van onderzoek en onderwijs. Dit is uiteindelijk een manier om de relatie tussen mens en natuur te veranderen.”
Het onkruid voor de één is een hotel voor de ander
Insecten zijn in dit lectoraat de hoofdrolspelers, maar ze zijn dus niet het einddoel voor De Boer. “Het vraagstuk rond insecten is maar een model van ecologisch denken; het gaat niet alleen om insecten, maar om duurzaam denken. Waar het eigenlijk om draait is dat mensen kennis krijgen over ecologie. Ecologie is namelijk niks meer dan systeemdenken, het zien van relaties in een systeem. Daarbij hoort samenwerking met partijen die kennis hebben over verschillende vakgebieden, en middels het bestuderen van insecten kunnen studenten dat ook leren.”
Het grote voordeel van insecten is dat ze goed kunnen worden onderzocht op kleine schaal, wat het praktisch makkelijker maakt om hen als onderzoeksmodel te gebruiken. Zelfs leerlingen in het basisonderwijs kunnen hierdoor onderzoek doen op hun eigen schoolplein, vertelt De Boer. “Ze kunnen zelf kleine acties bedenken om de insectenbiodiversiteit te herstellen of te stimuleren, en kunnen daarna onderzoeken of het ook daadwerkelijk werkt. Hierbij kan gedacht worden aan het planten van verschillende soorten bloemen, het neerleggen van dood hout, of het plaatsen van een insectenhotel. Juist met insecten is het goed te onderzoeken voor studenten, want ze zijn makkelijk te verzamelen en steeds makkelijker te identificeren.”
Het is daarbij wel belangrijk om ook te kijken hoe de omgeving reageert, benadrukt De Boer. “Op de basisschool van mijn kinderen is ook een insectenhoek gemaakt, met veel verschillende planten en een insectenhotel. Vorige week stond ik daar te wachten, en toen hoorde ik een andere moeder zeggen: ‘ze moeten hier echt eens wat aan dat onkruid doen.’”
Insecten zijn van levensbelang
Hoewel de insecten misschien niet het einddoel zijn van het nieuwe lectoraat, valt over hen veel kennis te vergaren, vertelt De Boer. Er is namelijk een enorme diversiteit aan insecten. Ze zijn bijna overal ter wereld te vinden, en ook in allerlei verschillende leefgebieden. In elk leefgebied zijn daarnaast andere dieren te vinden, die allemaal een andere relatie hebben met insecten. Voor sommige dieren zijn insecten een belangrijke voedselbron, voor andere dieren zijn insecten juist gevaarlijke parasieten en ziekteverspreiders.
Voor planten zijn insecten daarentegen belangrijke verstuivers, die het mogelijk maken om nieuw nageslacht te krijgen. Ook ruimen insecten dode dieren op, waarna de afvalstoffen weer gebruikt kunnen worden als voedsel voor planten. Insecten hebben dus een enorme lijst aan verschillende functies, die allemaal nodig zijn in een werkend ecosysteem. Juist daarom zijn insecten volgens De Boer goed te gebruiken als model van een groter ecosysteem.
Klik hier De veelzijdigheid van insecten zorgt ervoor dat ze ook voor mensen verschillende belangrijke rollen spelen, vertelt De Boer. Muggen die ziektes overbrengen, sprinkhanenplagen die hele akkers leegvreten en natuurlijk de eikenprocessierupsen die onze Nederlandse parken onveilig maken zijn voorbeelden van plaaginsecten, maar andere insecten leveren juist veel geld op.
Naast hun ecologische functies vervullen de kleine kruipers namelijk ook onmisbare rollen in onze economische systemen. Het bestuiven van planten gebeurt bijvoorbeeld niet alleen in het wild, en niet alleen door bijen; 75 procent van onze gewassen wordt door insecten bestoven, vertelt De Boer. Alleen hiermee zijn insecten al honderden miljarden euro’s per jaar waard.
Ook noemde de lector een onderzoek uit Groot-Brittannië naar de economische waarde van mestkevers; hieruit bleek dat een akker waarop deze kevers aanwezig zijn minder last heeft van vliegen, minder vervuild is en meer voedingsstoffen in de bodem heeft. Ook dit kan honderden miljoenen euro’s per jaar schelen, alleen al in Groot-Brittannië. als u nóg meer wilt weten over de rollen en functies van insecten
