‘Wetenschap moet van massaproductie weer publieke zaak worden’
Ondanks de oogmerken van Erkennen en Waarderen kan men de huidige wetenschap kenschetsen als publish or perish: onderzoek is onmisbaar voor financiën en carrières. Deze tendens gaat gebukt onder problemen. Door de drang naar succes worden positieve resultaten eerder geplaatst dan negatieve, hoewel beide van belang zijn voor zorgvuldige wetenschap. De wens tot positieve resultaten ontlokt steeds meer dubieuze onderzoekspraktijken, zoals schimmige statistiek. Dit leidt dan weer tot een stijgend aantal teruggetrokken artikels. Dan rest nog het punt van rooftijdschriften.
Wetenschap als bulkgoed
Volgens drie wetenschappers bij de Universiteit Utrecht en de Erasmus Universiteit Rotterdam is de oorzaak van deze onlusten de vermarkting van academisch onderzoek. Deze vermarkting heeft twee pijlers. Ten eerste is de academische publicatie verworden tot bulkgoed, waarmee uitgevers winsten wensen te maximaliseren. In 2017 was deze sector 19 miljard dollar waard; 75 procent van de markt was in handen van de top-5 uitgevers, die dat jaar 40 procent winst maakten. Waar de tijdschriften rijk worden, worden de wetenschappers tevens beloond in status, aanstellingen, salarisverhogingen en royalty’s. Dit toont ook onderzoek uit Amerika.
Het probleem hiermee is dat publieke kennis en arbeid worden toegeëigend voor privaat winstbejag; de met belastinggeld bekostigde bibliotheek moet namelijk steeds meer abonnementskosten betalen. Via betaalmuren komt de open toegang tot de wetenschap ook in het geding. Digitalisering en Open Access zouden moeten leiden tot lagere kosten, maar jagen academici nu in handen van de rooftijdschriften. Daarmee leidt publicatiedruk ook tot kwaliteitsdruk wanneer op het proces van peer review wordt beknot.
Managerdenken in de wetenschap
Ten tweede wordt de academie tegenwoordig bestuurd als een bedrijf. Daarmee is het mechanisme om academisch succes te evalueren verworden tot metrics en performance indicators toepassen. Dit hangt samen met de bekostiging van universiteiten op basis van output (waaronder publicaties) in plaats van input. Waar wetenschappers hun tijd nu besteden aan fondsen, rankings en citaties, bekommeren de bestuurders zich om merknaam en marktpositie. Beide gevallen worden gedreven door winstbejag.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Hoewel het rendementsdenken in het hoger onderwijs wellicht heeft geleid tot hogere productiviteit, heeft het ook zo zijn nadelen. Zo klagen academici over grote hoeveelheden aan ongelezen artikels. Daarnaast leidt de nadruk op onderzoek veelal tot verwaarlozing van onderwijs- en bestuurstaken. Ook leidt de publicatiedruk tot een toename van het gehalte dubieus onderzoek, evenals tot stress. De twee uitingen van wetenschappelijke vermarkting tezamen vormen een vicieuze cirkel, waarin de druk van het moeten publiceren in toptijdschriften leidt tot een hyperinflatie van kosten.
Duurzaamheidsonderzoek als kanarie in de kolenmijn
Een schrijnend slachtoffer van de wetenschappelijke vermarkting is het duurzaamheidsonderzoek. In deze academische discipline is de monetaire waarde van het academische artikel ondergeschikt aan maatschappelijke waarden zoals inclusie, democratie, of non-profit en Open Access publiceren. Een wicked problem als de opwarming van de aarde noopt een langdurige interdisciplinaire aanpak, die haaks staat op het haastige onderzoek en de metrics van de monetaire publicaties.
Daarnaast is duurzaamheidsonderzoek per definitie normatief: het roept op tot een actief handelen. Van de academici in deze discipline vindt 85 procent of meer dat men zich moet verhouden tot de sociale vraagstukken en sociale verandering. De blik van dit werkveld is sterk maatschappelijk en extern. Daardoor botst de geloofwaardigheid van deze goede boodschap met de belangen van de marktwerking: zodra een onderwerp als circulaire economie wordt vermarkt, verliest het de band met het publiek.
Duurzaamheidsonderzoek als wetenschapsfilosofie
Voor de toekomst zouden juist de afwijkende waarden van duurzaamheidsonderzoek de wetenschap kunnen transformeren. De transdisciplinaire onderzoeksaanpak, die ook de burger betrokken maakt, kan de kloof tussen onderzoeker en onderzoeksobject verkleinen. Tegelijkertijd betekent de openlijk normatieve ondertoon van duurzaamheid dat de strikte scheiding tussen objectief en subjectief aan belang inboet. Hierbij kan ook meer aandacht worden besteed aan niet-westerse epistemologieën.
Zo kan duurzaamheidsonderzoek de blauwdruk worden voor een nieuwe wetenschapsfilosofie met de democratisering en decommodificatie van onderzoek als uitgangspunt. Hierbij is Open Access een anker voor kwaliteit en publieksgerichtheid boven kwantiteit en winst. Dit sluit aan bij de ontwikkelingen aan de Universiteit Utrecht zoals het MERIT/TRIPLE-model en de beweging Science in Transition. Het maatschappelijke belang van deze discipline vraagt om financiering vanuit de eerste geldstroom in plaats van partnerschap met het bedrijfsleven. Volgens de onderzoekers moet wetenschap zo weer een collectief streven van academici en universiteiten tot het dienen van de publieke zaak worden.
Ironisch genoeg is het artikel niet Open Access te vinden door de betaalmuur van het beursgenoteerde Elsevier, dat ook het afgelopen jaar weer recordwinsten boekte.
