Minister wil zo veel mogelijk geld uitgeven op dossier aanvullende beurs
Tijdens het debat van de vaste Kamercommissie voor OCW over de Dienst Uitvoering Onderwijs wees VVD-Kamerlid Hatte van der Woude erop dat ze sinds haar aantreden als Kamerlid al twee keer is geconfronteerd met vervelende verrassingen door budgetoverschrijdingen bij DUO. “Die zijn beide keren opgelost, maar de tweede keer via een bezuiniging op het hoger onderwijs. Dat willen we eigenlijk niet.”
DUO is vaak een knelpunt
DUO is nu bezig met het doorvoeren van verbeteringen in de dienstverlening en de ICT, maar dat stelt Van der Woude nog niet gerust. “DUO reserveert al tijden structureel te weinig voor onderhoud. Dat zou op ongeveer vijftien procent moeten liggen, maar ze zitten daar ver onder. Dan zie je dat ze vervolgens in de problemen raken en de budgetten ver overschrijden. Alles bij elkaar is dat nogal wat. ‘Je kunt wel een betere auto kopen, maar je moet ook je rijvaardigheden op orde hebben’, denk ik dan.”
Daarbij gaf ze aan te beseffen dat er veel van DUO wordt gevraagd. Tegelijkertijd betekent dit dat DUO vaak een knelpunt is bij het invoeren van nieuwe wetgeving of nieuw beleid. Dat heeft volgens Van der Woude tot gevolg dat het beleid nu bepaald wordt door de beperkingen in de uitvoerbaarheid. Ook bij de invoering van de nieuwe basisbeurs lijkt DUO een potentieel knelpunt, bleek eerder al uit ambtelijke notities. “We sorteren nu al voor op zaken omdat DUO het anders niet aankan”, aldus Van der Woude. De minister deelde haar opvattingen. “’The computer says ‘no” is geen argument. Die computer moet de dingen in de juiste volgorde behandelen.”
DUO gaat perspectief burger betere plaats geven
Ook SP-Kamerlid Peter Kwint deelde zorgen over DUO – niet over de uitvoering maar over de dienstverlening. Uit alles wat hij de afgelopen jaren heeft gehoord komt niet altijd een fraai beeld naar voren, vertelde hij. “Ik hoor te vaak dat mensen tijdens conflicten al heel snel worden benaderd als een potentiële fraudeur en dat er heel snel deurwaarders worden ingezet – verhalen die we de afgelopen jaren wat te vaak horen als het om overheidsdiensten gaat.”
Daarbij haalde Kwint de casus aan van iemand die al zestien jaar geen contact had met zijn vader en vervolgens moest aantonen dat hij wérkelijk geen contact had met zijn vader. “Dat is heel ingewikkeld; het is filosofisch haast onmogelijk om aan te tonen dat je geen contact hebt met iemand”, aldus Kwint. “Daarnaast is zoiets emotioneel ontzettend belastend; dat zou niet nodig moeten zijn.”
Daarnaast benoemde Kwint de situatie van een student die kanker kreeg, bij zijn ouders ging wonen en vervolgens alles moest terugbetalen. “Dat is – nadat het in de media kwam – wel kwijtgescholden middels een coulanceregeling, maar feit blijft dat DUO daar gewoon deed wat het moest doen.” Volgens de minister vinden ook de medewerkers van DUO elk van die gevallen een geval te veel en worden er binnen DUO inspanningen gedaan om het perspectief van de burger een betere plaats te geven in de dienstverlening.
Wijziging in instructies medewerkers DUO
Kwint wilde echter weten in hoeverre zulke situaties worden verklaard door de cultuur of de structuur van de uitvoeringsorganisatie. “Bij zo’n instantie kun je een structuur, de instructies die mensen krijgen, onderscheiden van de cultuur, de manier waarop men te werk gaat. Het is heel makkelijk om te wijzen op ‘een cultuur’ die niet student-gericht is, maar het kunnen evengoed instructies geweest zijn. Het zal misschien mijn licht-Marxistische inborst zijn, maar ik ben meer geneigd om dingen vanuit structuur dan vanuit cultuur te verklaren”, aldus Kwint.
Daarbij wees hij erop dat de instructies voor medewerkers van DUO onlangs zijn aangepast. “Ik wil weten op welke punten de structuur is aangepast. We kunnen pas iets verbeteren als we weten waar het structureel fout zat.” De minister, die daarop niet meteen kon antwoorden, zei toe schriftelijk terug te komen op deze vraag.
Je wilt studenten in de juiste richting duwen
In antwoord op andere opmerkingen van Kwint gaf de minister aan licht verbijsterd te zijn over de hoogte van het niet-gebruik van de aanvullende beurs. Een kwart van de rechthebbenden maakt daarvan nu geen gebruik, terwijl bijna de helft van hen wel leent. “Als ze dan toch een lening afsluiten, blijkt dat ze niet goed geïnformeerd zijn”, besefte de minister. “Daarom willen we in het pakket van de basisbeurs ook het terugdringen van het niet-gebruik van de aanvullende beurs meenemen.”
Volgens de minister zijn er een aantal manieren waarop dat kan en zullen er, onder enige tijdsdruk vanwege het wetsvoorstel voor de herinvoering van de basisbeurs, daartussen keuzes moeten worden gemaakt. “Inzichten uit de sociale wetenschappen in de manier waarop we mensen kunnen verleiden tot het goede gedrag zullen hier erg behulpzaam zijn. Je wilt studenten in de goede richting duwen, maar tegelijkertijd zit DUO met bijvoorbeeld de beperking dat het de inkomensgegevens van ouders pas mag opvragen nadat een student een aanvullende beurs heeft aangevraagd. Er zit ook een privacy-overweging in.”
Minister lijkt te optimistisch over terugdringen niet-gebruik aanvullende beurs
Het niet-gebruik van de aanvullende beurs kan met misschien wel vijfenzeventig procent worden teruggedrongen, laten de berekeningen volgens de minister zien. Aangezien nu ongeveer 8,5 procent van de studenten wel recht heeft op een aanvullende beurs maar daarvan geen gebruik maakt, zouden deze maatregelen dit aantal terugbrengen tot ongeveer twee procent van de studenten.
In de onlangs gepubliceerde beslisnota werd door ambtenaren van OCW een maatregel uitgewerkt waarvan een soortgelijk effect wordt voorspeld, namelijk het werken met een opt-out functie. Bij de aanvraag van een beurs staat de optie ‘aanvullende beurs’ dan standaard aangevinkt; wil een student niet gebruikmaken van een aanvullende beurs, dan dient zij dat zelf aan te geven.
Deze opt-out functie behelst echter het juridische risico dat het aanvraagformulier niet goed wordt gelezen en de aanvrager zich niet bewust was van haar aanvraag voor de aanvullende beurs. Een student die geen diploma haalt en dit geld daarom moet terugbetalen, zou zich daarop kunnen beroepen, aldus de ambtenaren van OCW. Daarnaast vereist deze maatregel dat DUO veel meer gegevens over ouderinkomens verzamelt, terwijl dat bij een substantieel deel van de gevallen niet zal leiden tot het toekennen van een aanvullende beurs. “Dit roept in het licht van de privacyregels nadrukkelijk vragen op over de proportionaliteit van de gegevensuitwisselingen”, aldus de ambtenaren.
Zo veel mogelijk geld uitgeven
Dijkgraaf benadrukte daarnaast dat het aansturen op het gebruik van de aanvullende beurs, wat de lagere basisbeurs lijkt te moeten compenseren, absoluut geen bezuiniging is. Volgens de minister kan hij het geld dat niet aan de aanvullende beurs wordt uitgegeven niet aan iets anders besteden. “Laat ik het zo zeggen,” zei hij daarom, “op dit dossier hoop ik als minister zo veel mogelijk geld uit te geven.”
