“Praktijkgericht onderzoek? Het is maar welke praktijk je op het oog hebt”
Hogescholen en universiteiten moeten niet te veel op elkaar lijken en niet dezelfde wateren bevaren, luidt de opvatting van koepelorganisaties Vereniging Hogescholen en Universiteiten van Nederland. Aan gelijkenissen nochtans geen gebrek – ook op het gebied dat het meest onderscheidend lijkt: het onderzoek. Onderzoeker Simon Polinder kent beide werelden goed.
Religie als zelfstandige factor in onderzoek
Polinder doet onderzoek naar de rol van religieuze leiders bij extremistische conflicten in Nigeria en Kenia. Centraal staat de vraag hoe hun invloed ten goede kan worden aangewend. Het onderzoek valt binnen het project Reimagening Religion, Security and Social Transformation van de Universiteit Utrecht en de RUG, wat op haar beurt weer onderdeel is van het Joint Initiative for Strategic Religious Action (JISRA).
Het JISRA is een vijfjarig programma waarbinnen vijftig NGO’s in onder andere Kenia, Nigeria en Indonesië vreedzame, rechtvaardige samenlevingen met vrijheid van godsdienst en levensovertuiging proberen te bevorderen. Onderzoeksleiders zijn de hoogleraren Beatrice de Graaf (UU) en Erin Wilson (RUG).
Als lector bij de Christelijke Hogeschool Ede schreef Polinder een proefschrift over religie en internationale betrekkingen. Evenals de Utrechtse faculteitshoogleraar Beatrice de Graaf is hij van mening dat religie meer als zelfstandige factor moet worden gezien in zulk onderzoek. Nu heeft hij alle ruimte om dat in de praktijk te brengen.
Praktijkgericht onderzoek vanuit kennisvraag
Is het volbloed praktijkgericht onderzoek dat hij nu doet? “Dat ligt eraan wat je onder praktijkgericht onderzoek verstaat”, zegt Polinder. Zijn onderzoek vertrekt weliswaar vanuit een kennisvraag die hem als wetenschapper interesseert, maar van meet af aan stond centraal dat het onderzoek de praktijk zou dienen.
“Onze opdrachtgevers zijn NGO’s die in Kenia en Nigeria werken en te maken hebben met een sterke religieuze infrastructuur. Wij onderzoeken voor hen wat de rol van religieuze leiders kan zijn in conflicten aldaar”, licht hij toe. Dat onderzoek heeft een duidelijk veranderdoel: men wil dat die medewerkers goed onderbouwd met religieuze leiders kunnen samenwerken.
“Die onderbouwing is ook nodig; als je met publiek geld vanuit het westen samenwerkt met religieuze leiders, moet je dat goed kunnen verantwoorden.”
Ook aan de universiteit is het pionieren
Zijn onderzoek mag dan een praktijkgerichte kant hebben, met een kennisdoel als voornaamste vertrekpunt valt het niet uit de toon aan een universiteit. Onderzoek aan universiteiten of hogescholen hoeft zelfs niet wezenlijk van elkaar te verschillen, weet Polinder.
“Eén van de kenmerkende verschillen zit in het feit dat binnen het hbo vaak sterk vanuit de driehoek werkveld-onderzoek-onderwijs wordt gewerkt, waarbij onderzoek en werkveld ten goede komen aan het onderwijs. Aan de universiteit is dat nog minder prominent aan de orde – hoewel community engaged learning bij de Universiteit Utrecht wel veel aandacht krijgt.”
Verder kan het onderzoek aan beide soorten hoger-onderwijsinstellingen echter veel op elkaar lijken, schetst Polinder. Aan de universiteit begint het misschien sterker vanuit een kennisdoel en bij hogescholen sterker vanuit een praktijkdoel of een ontwerpdoel, maar alle drie de doelen komen in zowel universitair als hbo-onderzoek terug. Ook de onderzoekspraktijk kan sterk overeenkomen. “Ook aan de universiteit is het – en dat verraste mij wel een beetje – best veel pionieren en improviseren.”
Praktijkgericht onderzoek kun je ook op kennispraktijk richten
Het onderzoek van Polinder is niet gemakkelijk. Zo moet er, gezien de conflictgebieden waarin informatie wordt opgehaald, bijvoorbeeld veel rekening worden gehouden met veiligheid. Veel van en rond het onderzoek moest daarom nog worden ontwikkeld. “Op het hbo was dat eigenlijk ook zo.”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Ook de gerichtheid van het onderzoek hoeft niet zo eenduidig onderscheiden te zijn als vaak wordt gedacht. “Men spreekt vaak over praktijkgericht of kennisgericht onderzoek. Het is echter maar welke praktijk je op het oog hebt. Bijna elk onderzoek draagt bij aan de verbetering van een praktijk. Als je als vakgroep vaststelt dat je geen kennis hebt over de rol van religieuze leiders bij radicalisering en gewelddadige conflicten, vormt dat een kennisdoel. Tegelijkertijd wil je daarmee de praktijk voeden met kennis en inzicht.”
Het praktijkgerichte karakter van onderzoek kan echter evengoed de onderzoekspraktijk zelf op het oog hebben. “Ons eigen onderzoek is ook een praktijk die moet worden gevoed met nieuwe kennis en inzichten. De praktijk die je op het oog kan hebben is dus soms de praktijk aan de universiteit en soms de praktijk in Nigeria of Kenia.”
Pendelen tussen wens en doel
Polinder vond zijn plek bij de Universiteit Utrecht omdat daar iemand werd gezocht die niet alleen kennis had van onderzoek in de praktijk maar eveneens in staat was een project te trekken. Door zijn werk als lector had Polinder daarmee ruimschoots ervaring opgedaan.
“Je hebt bijvoorbeeld te maken met een dynamiek waarin de universiteit, het werkveld en de financier soms iets anders willen. Het kan dat men een onderzoek wil inkorten of versnellen omdat men eerder resultaten wil hebben. Soms kun je daarin meegaan, soms moet je niet toegeven. Dat voortdurende pendelen is iets dat je moet leren.”
Zo was het een leuke maar spannende uitdaging om vorm te geven aan het onderzoek dat hij doet, vertelt Polinder. “Hoe vertaal je de theoretische vraag over de verhouding tussen religie en geweld en het narratief van radicale verlossing vanuit de wetenschappelijke literatuur naar praktisch onderzoek in een weerbarstige omgeving? En hoe verwerk je de resultaten, die soms niet helemaal voldoen aan de verwachtingen, dan toch in een theoretisch, conceptueel kader en verhaal?”
Maatschappelijke verantwoordelijkheid onderzoeker
Het maatschappelijke doel van onderzoek, dat bij Polinder van meet af aan centraal staat, is gebaat bij onderzoekers die alle partijen weten mee te nemen in het proces en daarbij een rechte rug kunnen houden. Bij onderzoek te midden van meerdere belanghebbenden kan de objectiviteit, een wetenschappelijke kernwaarde, soms makkelijk in het gedrang komen.
“Helemaal niet willen meebewegen met een wens van een partner in het onderzoek kan ertoe leiden dat die partij afhaakt of apathisch wordt, en denkt: ‘Laat de universiteit haar ding maar doen’. Dan kun je misschien scoren op wetenschappelijk gebied, maar mis je doorwerking in de praktijk. Dat kun je jezelf niet permitteren – niet alleen omdat je financier dan ontevreden is, ook omdat je dan niet aan je maatschappelijke verantwoordelijkheid als wetenschapper voldoet.”
Anderzijds kan het onzekerheid geven als een onderzoeker merkt dat de opdrachtgever niet helemaal tevreden is over het onderzoek en de onderzoeker zich daardoor laat bewegen, schetst Polinder. “Oei,” kun je dan denken, “dit staat misschien wel op gespannen voet met de gedragscode wetenschappelijke integriteit.”
Objectiviteit is daarom iets dat steeds om bewuste positionering vraagt. Een makkelijk recept daarvoor bestaat niet, denkt de wetenschapper – behalve trouw aan de wetenschappelijke waarden en werkwijzen. “Wetenschap van het allerhoogste niveau nastreven, dat blijft het belangrijkst.”
