“Als lector kan ik zélf het beleid vanuit de wetenschap voeden”
Vandaag, 29 november, wordt Marcel van den Berg officieel geïnstalleerd als lector Ecologie IJsselmeergebied bij Aeres Hogeschool Almere. Van den Berg, die wordt aangesteld vanuit Rijkswaterstaat, is al zo’n anderhalf jaar voor een dag per week werkzaam in die functie.
“Ik was vroeg voorbestemd om iets met water te gaan doen”, vertelt de lector. “De interesse voor het onderwaterleven ontstond al toen ik nog heel jong was. Als kind speelde ik veel aan het water of ging ik vissen met mijn vader. Nu is het water nog steeds dichtbij: vanuit huis kijk ik uit over de Veluwerandmeren.”
Waardevol, maar kwetsbaar
Hij mag dan een man van het IJsselmeergebied zijn, ook in de wereld van onderzoek is Van den Berg geen onbekende. Hij werd opgeleid als bioloog, deed promotieonderzoek en werkte in het begin van zijn carrière vanuit de Vrije Universiteit. De laatste jaren voelde hij de drang om wat minder met beleid en wat meer met de inhoud bezig te zijn. “Toen ik de kans kreeg om als lector bij Aeres meer onderzoek te doen rond het IJsselmeergebied, heb ik die met beide handen aangegrepen.”
Als onderzoeksgebied is het IJsselmeer mede interessant vanwege de wensen van aangrenzende gemeenten zoals Amsterdam, Almere en Lelystad of andere partijen. “Die kijken op een andere manier naar het water: ze willen er bouwen of het gebruiken voor zandwinning, recreatie of energiewinning. Dat heeft echter gevolgen voor de waterkwaliteit en de natuur. Veel mensen denken dat het water een lege bak ruimte is waarmee je allerlei dingen kunt doen, maar zo simpel is het niet. Het is juist een ontzettend waardevol natuurgebied dat bescherming behoeft”, vertelt Van den Berg, die ziet dat het gebruik van het IJsselmeer tegen de grenzen loopt.
“Naast kennisontwikkeling is het aanwakkeren van dat besef iets waarop ik me als lector wil richten. Het ecosysteem is heel waardevol, maar ook kwetsbaar. Vanuit mijn lectoraat wil ik aandacht voor de samenhang in het hele ecosysteem meegeven aan studenten en werkveldpartners.”
Grote verbeteringen in het verleden
Voorafgaand aan de jongste Waterschapsverkiezingen vertelde Miguel Dionisio Pires, ook lector bij Aeres Hogeschool Almere, dat het met de waterkwaliteit van de Nederlandse binnenwateren slecht gesteld is. In en rond het IJsselmeer zijn in de jaren ‘90 juist grote verbeteringen doorgevoerd, legt Van den Berg uit.
“Het terugdringen van nutriënten zoals stikstof en fosfor in het water van het IJsselmeer heeft ervoor gezorgd dat er veel minder algen groeien, er daardoor veel meer licht in het water komt en waterplanten op de bodem zich veel beter ontwikkelen. Die waterplanten vormen een belangrijke sleutel in het onderwatersysteem: ze zijn niet alleen voedselbron maar ook leefgebied voor veel organismen.”
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Het gebruik van het water zorgt echter voor andere verstoringen in het ecosysteem. “We zien dat het aantal vis- en mosseletende vogels is gedaald en nu onder de Europese norm ligt. Hoe komt dat? Komt het gewoon door het feit dat er kitesurfers zijn, of maakt zandwinning het water te diep voor eenden die naar hun favoriete voedsel op de bodem willen duiken?”
Boodschap van de lector
Daarnaast missen wateren zoals het IJsselmeer ruimte – zowel in verticale als horizontale zin, legt Van den Berg uit. “Vroeger had je rond het IJsselmeer ondiepe gebieden die afwisselend droog lagen of in de winter onder water stonden. Zulke moerassige gebieden hadden een heel belangrijke ecologische functie; maar liefst de helft van de voedingstoffen in het IJsselmeer kan uit zulke gebieden komen als die optimaal zouden functioneren. Die moerassen zijn echter in omvang afgenomen, bijvoorbeeld doordat de oevers nu vaak van stortsteen zijn en het waterpeil de winter laag is voor de waterveiligheid.”
Geef het water meer ruimte, is de boodschap van Van den Berg en zijn lectoraat. “Het waterpeil moet kunnen schommelen, want moerassen hebben een droogvallende bodem nodig. Daarnaast moet het water verbindingen hebben met het achterland zodat organismen zoals vissen zich beter heen en weer kunnen bewegen in het gebied. Niet alleen voor de natuur, ook omdat we op de lange termijn moeten meebewegen om de effecten van klimaatverandering op te vangen. Dat is de visie die ik hier wil uitdragen.”
Als lector ben ik vrijer
Wie verandering wil teweegbrengen, moet toch juist bij een instituut zoals Rijkswaterstaat zijn, zal menig leek denken. “Rijkswaterstaat is inderdaad natuurbeheerder, maar als we daar een kennisvraag hebben, vragen we een marktpartij of een kennisinstelling zoals Aeres om onderzoek te doen. Dat werken vanuit de inhoud trekt mij ook – meer dan het managen van processen en annotaties maken voor bestuurders. Ik wil zélf kunnen aantonen waarom iets wel of juist niet slim is, het beleid direct vanuit de wetenschap voeding geven, niet alleen vanuit politieke belangen.”
Rijkswaterstaat is daarnaast een politiek gestuurde organisatie. “Als je me vraagt om iets over de politiek te zeggen, denk ik meteen: ‘nu moet ik goed oppassen wat ik zeg’. Bij Aeres ben ik daarin vrijer. Daar hoef ik niet per se te onderschrijven wat een minister wil of in lijn te lopen met het ministerie dat verantwoordelijk is voor iets.”
Onderwijs voor studenten en werkveld tegelijk
Zijn rol binnen een hogeschool stelt Van den Berg in staat om nauw samen te werken met studenten. De samenwerking met hen geeft hem veel voldoening, vertelt hij. “Het is gewoon heel leuk om samen bezig te zijn en kennis over te dragen.”
De lector is niet alleen een brug voor kennis tussen Rijkswaterstaat en Aeres, die rol vervult hij ook ten aanzien van het onderwijs. “Samen met collega’s van Rijkswaterstaat en Aeres ontwikkelen we momenteel een cursus over waterbeheer in het IJsselmeergebied. Daaraan kunnen zowel derdejaars studenten van Aeres als beginnende werknemers van Rijkswaterstaat deelnemen. In maart gaan we van start.”
