Onderzoeker moet risico’s kennisveiligheid vooraf in kaart brengen, zegt Duits NWO
Volgens gepubliceerde aanbevelingen van de Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG), de Duitse evenknie van NWO, moeten aanvragers van beurzen die willen samenwerken met internationale partners voortaan zo concreet mogelijk uitleggen welke risico’s voor de kennisveiligheid die samenwerking oplevert. Zo moet bijvoorbeeld worden gecontroleerd of het betreffende partnerinstituut onderzoek doet voor militaire doeleinden. Ook het risico op systematische datadiefstal, kritische toepassings- of exploitatiemogelijkheden en de vrijheid van onderzoek in het betreffende land moet worden gewogen.
De aanbevelingen zijn met name bedoeld om de potentiële misbruikmogelijkheden van onderzoeksresultaten realistisch in te schatten bij samenwerking met onderzoekers in autoritair geregeerde landen. Op basis daarvan moeten weloverwogen beslissingen kunnen worden genomen. De aanbevelingen van DFG zijn nu primair gericht op aanvragers van onderzoeksbeurzen en onderzoeksinstellingen, maar moeten ook worden geïntegreerd in het beoordelings- en besluitvormingsproces van de DFG.
Kennisveiligheid zonder algemene rode lijnen
Net als in Nederland wordt wetenschappers door de DFG aangeraden om vooral het gesprek onderling aan te gaan. Onderzoekers wordt daarnaast geadviseerd om intensief te overleggen met zowel hun wetenschappelijke gemeenschappen als de commissies die de risico’s en voordelen van zulke samenwerkingen afwegen. Bij veel onderzoeksinstellingen bestaat zo’n commissie.
“Vanuit het perspectief van de DFG is een afweging van elke internationale samenwerking noodzakelijk. We vermijden bewust het trekken van algemene ‘rode lijnen’ met betrekking tot bepaalde landen, partnerinstellingen of onderzoeksthema’s, want de in Duitsland grondwettelijk beschermde academische vrijheid is een groot goed”, zei DFG-president Katja Becker bij de presentatie van de aanbevelingen.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
“In plaats daarvan hebben we evaluatie- en reflectiestappen samengesteld die onze aanvragers wijzen op mogelijke risico’s en meer zekerheid moeten bieden. Op deze manier kunnen we gezamenlijk en tijdig reageren op geopolitieke veranderingen en een doordachte omgang met kansen en risico’s van onderzoeksactiviteiten bevorderen.”
Dijkgraaf heeft wetsvoorstel in voorbereiding
In Nederland gaat men anders te werk: daar kunnen onderzoekers naar eigen inzicht vragen stellen als vermoeden dat een samenwerking misschien geen zuivere koffie is. “In het Bestuursakkoord
Hoger Onderwijs en Wetenschap 2022 zijn met de sector afspraken over kennisveiligheid vastgelegd. Hierin is onder andere opgenomen dat via extern onderzoek een sectorbeeld over de implementatie van de kennisveiligheidsmaatregelen wordt opgehaald. Verder bestaat de inzet op kennisveiligheid uit kennisveiligheidsdialogen met toezichthouders, besturen en beleidsmakers van kennisinstellingen, is er het Kennisveiligheidsloket dat hulp biedt aan kennisinstellingen bij vragen over kansen, risico’s en praktische zaken rondom internationale samenwerking, en is er een learning community opgericht”, staat in een Kamerbrief die vanuit het ministerie van Economische Zaken werd verstuurd.
Het beleid voor kennisveiligheid lijkt overigens te gaan veranderen, want demissionair minister Dijkgraaf heeft een wet voor de screening van individuele wetenschappers in voorbereiding.
De wet Screening Kennisveiligheid moet een belangrijk instrument worden bij kennisgebieden waar de risico’s voor de nationale veiligheid het grootst zijn. “Op dit moment wordt onderzocht welke kennisgebieden en technologieën onder het bereik van het wetsvoorstel moeten komen te vallen”, zo schreef de minister van Economische Zaken onlangs.
Verantwoordelijkheid kennisveiligheid bij instellingen laten
De KNAW is echter fel tegen het wetsvoorstel. KNAW-president Marileen Dogterom liet zich eerder al kritisch uit, en recent publiceerde de organisatie een position paper waarin wordt betoogd dat het controleren van individuele wetenschappers uit bepaalde landen niet conform Open Science is.
“Het bestaande systeem, met een landelijke Leidraad voor kennisveiligheid en het Loket Kennisveiligheid waar de wetenschap voor advies terecht kan, werkt goed”, vindt de KNAW. De genoemde wet zou daarentegen buiten proportie zijn, discriminatie in de hand werken en de vrijheid van wetenschapsbeoefening schaden. Daarnaast kunnen onderzoekers het best zelf bepalen waar de gevaren en gevoeligheden van onderzoek liggen, vindt de KNAW.
Hoewel meerdere universiteiten de afgelopen jaren in opspraak kwamen vanwege dubieuze samenwerkingen met Chinese bedrijven of universiteiten, pleit de KNAW ervoor om de verantwoordelijkheid te laten liggen bij kennisinstellingen zelf, en niet bij een extern orgaan. Daarnaast vraagt de organisatie een apart afwegingskader per wetenschapsgebied.
