Ook bij betere kwaliteit blijkt cum laude promoveren voor vrouwen veel lastiger
Het onderzoek “Gender and Merit in Awarding Cum Laude for the PhD Thesis” van Peter van den Besselaar (VU) and Charlie Mom (TMC Research) onderzoekt of er sprake is van genderbias bij het toekennen van de cum laude-onderscheiding voor proefschriften in Nederland. Aan Nederlandse universiteiten worden proefschriften zelden bekroond met cum laude; volgens de onderzoekers is dat bij slechts 4,3 procent van de proefschriften het geval. Al eerder is vastgesteld dat mannen deze onderscheiding vaker dan vrouwen ontvangen. Gezien de status van een cum laude onderscheiding kan dit significante gevolgen hebben voor de vroege academische carrière.
Het is bedoeld als erkenning van de kwaliteit
De genoemde onderzoekers stellen de vraag of deze waargenomen genderverschillen daadwerkelijk een vorm van genderbias zijn. ‘Bias’ wordt gedefinieerd als een afwijking van wat correcte en op verdienste gebaseerde beslissingen zouden zijn. De studie suggereert dat cum laude bedoeld is als erkenning van de kwaliteit van het proefschrift zelf en neemt daarom aan dat een hogere kwaliteit proefschrift zal leiden tot meer citaties in andere wetenschappelijke artikelen.
Een perfecte correlatie tussen de kwaliteit van het proefschrift en het aantal citaties wordt niet verwacht. Men mag echter wel verwachten dat de set van cum laude proefschriften een hogere gemiddelde bibliometrische scores zal hebben dan een set van zeer goede maar niet met cum laude bekroonde dissertaties, aldus de onderzoekers.
Veelzijdig beeld van de wetenschappelijke impact
Om de kwaliteit van de proefschriften objectief te meten en te bepalen of de cum laude-onderscheidingen terecht werden toegekend, hebben de onderzoekers gebruikgemaakt van een reeks bibliometrische indicatoren. Deze indicatoren – waaronder het aantal volledige papers, gedeelde citaties, citaties per publicatie en de aanwezigheid in de tien procent meest geciteerde papers – werden samengevoegd om een veelzijdig beeld te krijgen van de wetenschappelijke impact van elke dissertatie. Deze benadering stelde de onderzoekers in staat om de proefschriften met het predikaat cum laude te vergelijken met de overige proefschriften.
Het proefschrift van mannelijke promovendi wordt vaker cum laude beoordeeld dan het proefschrift van vrouwelijke promovendi, aldus de onderzoekers. Dit resultaat blijft staan na correctie voor de kwaliteit van het proefschrift, de faculteit van de promovendus en het jaar van promoveren. Het verschil in de kans om cum laude te worden beoordeeld wordt groter bij hogere prestatieniveaus, waarbij relatief beter presterende vrouwen aanzienlijk minder kans hebben op een cum laude beoordeling dan relatief beter presterende mannen.
Cum laude weerspiegelt niet altijd de beste kwaliteit
Opvallend genoeg bleek uit verdere analyse dat de cum laude gepromoveerden niet noodzakelijkerwijs betere prestaties leverden dan de beste promovendi zonder het predicaat cum laude. Sommige cum laude-ontvangers werden zelfs overtroffen door de beste promovendi die de onderscheiding niet hadden gekregen, wat suggereert dat de toegekende cum laude-onderscheidingen niet altijd de meest hoogwaardige wetenschappelijke bijdragen weerspiegelen.
De studie constateert ook dat supervisors die het predicaat cum laude toekennen dit gemiddeld voor ongeveer 8,3 procent van hun promovendi doen. Dat is veel hoger dan de genoemde 4,3 procent van de promovendi die cum laude wordt beoordeeld. De onderzoekers vragen zich af of de supervisoren die nooit cum laude hebben toegekend, studenten van lagere kwaliteit begeleidden of dat er andere redenen zijn voor het niet toekennen van cum laude.
Voor toekomstig onderzoek worden drie factoren genoemd die de cum laude-beslissing kunnen beïnvloeden: de persoonlijke relatie tussen de promotor en de promovendus, de persoonlijkheid van de promovendus en verschillen tussen de promotoren. Er wordt onderzocht of deze factoren, inclusief de mogelijke genderdimensie, invloed kunnen hebben op de cum laude-beslissingen.
Analyseren van dankbetuigingen in proefschriften
De onderzoekers analyseren momenteel dankbetuigingsteksten in proefschriften om indicatoren voor de persoonlijke relatie tussen de promotor en de promovendus te vinden. Ook wordt onderzocht of cum laude ontvangers onderscheiden kunnen worden van anderen op basis van persoonlijke kenmerken die worden gemeten in een persoonlijkheidsvragenlijst. Ten slotte benadrukken de onderzoekers het belang van het onderzoeken van kenmerken van promotoren, bijvoorbeeld hun wetenschappelijke kwaliteit en hun houding ten opzichte van de cum laude-onderscheiding, als factoren die van invloed kunnen zijn op de beslissing om het predikaat cum laude al dan niet toe te kennen.
Onlangs kwam Thijs Bol, hoogleraar aan de UvA, met een soortgelijk onderzoek. Ook daaruit bleek dat vrouwen bijna de helft minder kans hebben op een cum laude-promotie. Dit voorjaar publiceerde hij al een pre-print studie, maar het onderzoek is inmiddels ook gepubliceerd in Nature: Scientific Reports.
