‘De universiteit is het laatste fort tegen autoritarisme’
Hoogleraar Amy Lai (Vrije Universiteit Berlijn) verdiept zich in haar nieuwe boek ‘In Defense of Free Speech in Universities: A Study of Three Jurisdictions’ in de huidige crisis van de vrijheid van meningsuiting aan westerse universiteiten. Ze onderzoekt de oorsprong, de geschiedenis en het belang van de vrijheid van meningsuiting in de universitaire setting, en gaat in op de relevantie ervan en gevaren van politieke correctheid en micro-agressie op campussen.
Het onderwerp academische vrijheid is ook in Nederland actueel: uit recent onderzoek, in opdracht van de VVD blijkt dat ook in Nederland een substantiële minderheid van de studenten en medewerkers zich niet altijd durft te uiten en dat er sprake is van zelfcensuur. Ondertussen heeft ook dé autoriteit in Nederland op het gebied van academische vrijheid, de Leidense oud-rector Carel Stolker, dit boek met veel interesse gelezen.
Veel diversiteit aanwezig
Op universiteitscampussen over de hele wereld is de verscheidenheid aan politieke opvattingen ruim aanwezig, zegt Lai in het begin van haar boek – hoewel het lijkt alsof op veel universiteitscampussen een voorkeur bestaat voor linkse politiek, soms zelfs voor de meer radicale varianten. Het is opmerkelijk dat er binnen de academische wereld vaak meer linkse dan centristische of conservatieve academici lijken te zijn, wat door sommigen als positief wordt beschouwd, merkt Lai op.
Word abonnee!
Alleen met uw bijdrage kan ScienceGuide bestaan. Word abonnee voor slechts €85 per jaar (incl. 9% BTW), ontvang 50 keer per jaar de nieuwsbrief en draag bij aan een onafhankelijk platform voor het hoger onderwijs.
Abonneer u hier
Dit duidt niet alleen op een kritische blik op conservatieve ideeën maar weerspiegelt ook een collectieve inspanning van de academische gemeenschap om bij te dragen aan sociale vooruitgang en te strijden tegen intolerantie. Dit streven naar verbetering mag echter niet resulteren in het ondermijnen van respectvolle discussies, noch in het onterecht bekritiseren of bestraffen van degenen wier mening in eerlijkheid en met goede intenties verschilt van de heersende ideologieën, benadrukt ze.
Vooral echte tolerantie is nodig
Een gezonde en goed functionerende universitaire omgeving vereist volgens Lai geen evenwicht tussen liberale en conservatieve academici. Het heeft vooral echte tolerantie voor diverse meningen en ideeën nodig, inclusief meningen en opvattingen die afwijken van de reguliere of dominante politiek. Daaroveer moet op een respectvolle manier discussies kunnen worden gevoerd.
De wijdverbreide strijd rondom de vrijheid van meningsuiting op universiteiten is niettemin een zorgwekkende trend, zegt Lai; vooral gezien het feit dat het onderwijssysteem steevast een van de belangrijkste doelwitten is geweest van dictaturen en autoritaire regimes. Door de hele wereldgeschiedenis heen hebben deze regimes scholen en universiteiten gebruikt voor indoctrinatie- en propagandadoeleinden. Dat dezen ze door controle uit te oefenen over de informatie waaraan jonge, beïnvloedbare geesten worden blootgesteld en door geïndoctrineerde studenten te mobiliseren om deel te nemen aan campagnes die gericht zijn op het versterken van de heersende machten. De onderdrukking van de vrijheid van meningsuiting op de campus, of wat bekend staat als de ‘annuleringscultuur’, in de 21e eeuw is zorgwekkend, omdat het doet denken aan het verbranden van boeken.
Tegelijkertijd mag men het belang van gevoelens in sociale situaties niet negeren. Het zou onverstandig en ongevoelig zijn om oprechte klachten over schadelijke uitlatingen te negeren en ze allemaal toe te schrijven aan de overgevoeligheid van de beledigde mensen, die soms minachtend ‘snowflakes’ worden genoemd, schrijft de hoogleraar.
Waar ligt de grens?
Ongeacht de werkelijke redenen voor het onderdrukken van vrije meningsuiting op de campus, blijft het volgens Lai de vraag waar de grens tussen acceptabele en onaanvaardbare uitspraken moet worden getrokken om een gezonde en functionele universitaire omgeving te waarborgen.
Op de campus kunnen opzettelijke of kwaadwillige verkeerde voorstellingen van feiten en de verspreiding van desinformatie of propaganda door academici, die de wetenschappelijke integriteit schaden, aanleiding zijn voor bestraffing. Een universiteitsbeleid dat onwaarheden verbiedt, kan echter ook het publieke debat ontmoedigen. Gezien het feit dat veel onwaarheden ook impopulaire meningen kunnen vertegenwoordigen, is het niet alleen vaak lastig om waarheden van onwaarheden te onderscheiden, ook kan het star vasthouden aan een ‘waarheid’ het streven naar kennis hinderen en dienen ter ondersteuning van autoriteiten die hun dogma’s als waarheden presenteren.
Vrees om te beledigen
Hoewel politieke correctheid kan bijdragen aan een inclusieve samenleving, zal het verbieden van bepaalde uitspraken uit vrees voor het beledigen van beschermde groepen en individuen de uitoefening van vrij onderzoek ontmoedigen en democratisch bestuur frustreren, schrijft de in Duitsland gevestigde wetenschapper. Onderwerpen en uitdrukkingen die als aanstootgevend worden gezien, komen doorgaans niet neer op intimidatie, discriminatie of haatzaaiende uitlatingen.
Ongewenste sprekers hun platform ontnemen, wat in verschillende vormen voorkomt, wordt over het algemeen niet gezien als een effectieve strategie om een inclusieve campusomgeving te creëren, zegt Lai. Hetzelfde geldt voor ‘triggerwaarschuwingen’. Op veel westerse universiteiten zijn professoren nu verplicht om studenten triggerwaarschuwingen te gevenover potentieel onrustbarende inhoud in hun lessen en hen de mogelijkheid te bieden lessen over te slaan die hen ongemakkelijk zouden kunnen maken.
Studenten worden overbeschermd
Veel academici zien triggerwaarschuwingen als een belemmering voor de vrijheid van meningsuiting. Jonathan Haidt en Greg Lukianoff zijn bijvoorbeeld van mening dat dit soort waarschuwingen op zichzelf misschien niet direct schadelijk zijn, maar wel onderdeel kunnen zijn van een bredere tendens waarin studenten overmatig worden beschermd in plaats van betrokken te worden bij moeilijke gesprekken. Studenten kunnen triggerwaarschuwingen gebruiken als excuus om niet om te gaan met gevoelig studiemateriaal of om sprekers te vermijden die ze niet waarderen. Dit kan in de kaart spelen van degenen die de academische vrijheid op universiteitscampussen willen beperken.
Lai, zelf afkomstig uit Hongkong en bekend met de invloed en repressie vanuit China, wijdt in haar boek ook veel aandacht aan de invloed van China op westerse universiteiten. Westerse universiteiten die hun gewaardeerde democratische waarden opgeven voor financieel gewin, zijn volgens Lai vergelijkbaar met mensen die beweren in de heiligheid van seks te geloven maar het tegelijkertijd tegen betaling aanbieden, zo stelt zij scherp in haar nieuwste boek.
Invloed van China neemt toe
Er komt steeds meer bewijs dat de Chinese Communistische Partij (CCP) heeft ingespeeld op de zwakheden van Britse universiteiten en bepaalde academici voor haar karretje heeft gespannen, schrijft Lai. Naast het uitoefenen van financiële en politieke druk op universiteiten, heeft de CCP ook onderzoekers benaderd om hun toespraken aan te passen. Britse universiteitsprofessoren hebben gerapporteerd dat ze door de Chinese ambassade en consulaten zijn benaderd om lezingen milder te maken en controversiële onderwerpen met betrekking tot China te schuwen. Ook zijn reisvisa ingetrokken van Britse wetenschappers die kritisch waren op China.
Het komt regelmatig voor dat zowel de CCP als haar aanhangers politieke en financiële druk combineren met verbale en fysieke aanvallen, om zo invloed uit te oefenen op Britse universiteiten. Toen in 2019 de grootschalige pro-democratische protesten in Hongkong uitbraken, werden studenten uit Hongkong die op vreedzame wijze hun solidariteit toonden op talrijke Britse universiteitscampussen vaak geconfronteerd met fysiek geweld door aanhangers van de CCP, brengt Lai onder de aandacht.
Vrijheid om mensen te vertellen wat ze niet willen horen
“Als vrijheid überhaupt iets betekent, betekent het het recht om mensen te vertellen wat ze niet willen horen”, zei George Orwell ooit. Toegegeven, de vrijheid van meningsuiting is niet zonder grenzen, en uitingen die voortkomen uit een onrechtvaardige context kunnen helpen de onrechtvaardige praktijken te versterken en zo partijen te schaden die het onrecht ondergaan, zegt Lai. De vrijheid van meningsuiting is volgens haar niettemin een natuurlijk recht dat essentieel is voor het nastreven van de waarheid, democratisch bestuur en zelfontplooiing. Nergens is dat zo belangrijk als op de universiteit.
Door te buigen voor machten die deze lang gekoesterde waarde naar eigen inzicht proberen te onderdrukken, waarbij slechts één perspectief wordt toegestaan en gepromoot als de waarheid, beweegt de samenleving zich richting achteruitgang, waarschuwt Lai. “De universiteit is het laatste fort tegen autoritarisme: de teloorgang van de vrijheid van meningsuiting op universiteiten is de doodsteek voor de democratie.”
‘In Defense of Free Speech in Universities, A Study of Three Jurisdictions’, door Amy T.Y. Lai, uitgegeven door University of Michigan Press
