‘Feminisme in het hbo’
Vrijdag 8 maart is het internationale vrouwendag. Een mooie tijd om eens stil te staan bij hoe het eigenlijk gaat met de positie van de vrouw binnen het hbo. Hoe kijken studenten en docenten hiernaar en welke ervaringen hebben ze?
Barbie
In de klas kwam het gesprek op de Golden Globes-uitreiking en de verkeerd gevallen ‘grap’ van host Jo Koy. Er werd een verschil in kwaliteit en diepgang gesuggereerd tussen de film Barbie (een ‘typische vrouwenfilm’), gebaseerd op een pop met borsten, en de film Oppenheimer (een ‘typische mannenfilm’) gebaseerd op een Pulitzerprijs-winnend boek. De grap viel verkeerd tijdens de uitreiking van de Golden Globes, maar ook bij de studenten in de klas.
De verontwaardiging in de klas werd nog groter toen bleek dat alleen Ken (Ryan Gosling) en niet Barbie (Margot Robbie) of de vrouwelijke regisseuse (Greta Gerwig) waren genomineerd voor een Oscar. Het gesprek ging vervolgens verder over vrouwenrechten en gelijkwaardigheid.
Feminisme na vier golven
Gaat het zo’n vier feministische golven eigenlijk goed met de positie van de vrouw? Dat blijkt tegen te vallen. Nog steeds wordt volop in vrouwenbillen geknepen, naar borsten gekeken en is uitgaan voor meisjes niet altijd veilig. Uit onderzoek blijkt dat de helft van de vrouwelijke studenten te maken heeft gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Daarnaast worden vrouwen nog steeds vooral op hun uiterlijk beoordeeld. De recent aan het licht gekomen wantoestanden bij de publieke omroep bevestigen dit. Vrouwen werden daar aangenomen op basis van hun uiterlijk en seksuele beschikbaarheid, niet hun kwaliteiten of prestaties.
Benieuwd naar hoe het staat met gelijkwaardigheid voor de (vrouwelijke) studenten zijn we in gesprek gegaan met studenten en docenten binnen Fontys Toegepaste Psychologie. In de gesprekken met studenten wordt duidelijk dat feminisme volgens hen niet moet gaan over gelijkheid tussen de seksen, maar over gelijkwaardigheid. “Het gaat niet over het stempel man of vrouw. Ten slotte bepaalt wat er in je broek zit niet of jij jezelf vindt passen binnen het maatschappelijke plaatje van man of vrouw”, zegt een student. Feminisme moet ook niet gaan ten koste van mannen, zeggen de studenten. De opleiding Toegepaste Psychologie heeft bijvoorbeeld veel vrouwelijke studenten. “Het is vaak leuk als er ook wat jongens in de klas zitten; dat zorgt voor een goede dynamiek”, aldus een student.
Feminisme ongezellig?
De term feminisme heeft niet louter positieve associaties, ook niet onder de studenten die we spraken. Zo denken ze daarbij aan vrouwen die woedend hun bh’s verbranden. “Zo staat het in de geschiedenisboeken”, licht een student toe. De discussie gaat daardoor niet meer gaat over gelijkwaardigheid, maar over de weerstand die deze term oproept – net als bij discussies over ‘woke’ en ‘antiwoke’. “U bent wel erg feministisch”, zei een student tegen een vrouwelijke docent, en dat was niet als compliment bedoeld.
Feminisme wordt vaak als ongezellig bestempeld, bevestigt ook de wetenschappelijke literatuur. Feministen zouden humorloze zuurpruimen zijn die anderen hun plezier misgunnen. De Britse feministische denker Sara Ahmed spreekt in dit verband over het stereotype van de feministische ‘killjoy’: vrouwen die weigeren te lachen om seksistische grappen of boos worden om seksueel getinte opmerkingen. Zij krijgen het verwijt dat ze de sfeer bederven. Het zijn in het geheel niet alleen mannen die deze feministische uitingen proberen te onderdrukken. In bijvoorbeeld Frankrijk betoogde een groep vrouwen, onder wie actrice Catherine Deneuve, dat de MeToo-beweging met haar puritanisme de seksuele vrijheid in gevaar brengt.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Onder jonge mannen zijn Andrew Tate en Jordan Peterson populair – de één een misogyne influencer, de ander een van de meest populaire conservatieve denkers van dit moment. Eén op de zes jonge mannen denkt dat feminisme meer kwaad dan goed doet. Caitlin Moran, een feministisch auteur, verklaart het succes van Andrew Tate als volgt: “Jongens hebben een rolmodel nodig die zegt dat mannen fantastisch zijn, en Andrew schreeuwt dit nu het hardst.” Het feit dat het nu veel gaat over het toxisch patriarchaat en dat de witte man vaak negatief in de aandacht is, versterkt dit volgens haar alleen maar.
Ervaringen studenten
In gesprek met studenten blijkt dat vrouwelijke studenten vaak op hun uiterlijk worden beoordeeld en aangesproken. “Het is moeilijk om je bloot te kleden, want dan krijg je snel opmerkingen of word je ongewenst aangeraakt”, legde een van hen uit. Opvoeding en socialisatie spelen een belangrijke rol. Een student die net als haar broers haar eigen lattenbodem in elkaar wilde zetten en een boor pakte, werd door haar vader gecorrigeerd. “Maar ik wilde het zelf leren en zelf doen, net als mijn broers.” Zij werd dan weer gevraagd de was op te vouwen, een vraag die haar broers niet kregen. Een student vertelt: “Mijn vriend had voor een verjaardag een cake gebakken, en ik kreeg complimenten dat de cake zo lekker was. Ze gingen er automatisch van uit dat ik die cake had gebakken.”
Op de opleiding Toegepaste Psychologie gaat het best goed met de positie van de vrouw, aldus de studenten. “Er zitten nu eenmaal veel vrouwen op de opleiding, dat scheelt” Toch worden een aantal voorbeelden van het tegendeel genoemd. “Bij het vak coachvaardigheden werd tegen mij gezegd dat ik geen korte rok aan moest doen en mijn haar strak naar achteren moest. Het ging niet over hoe ik het deed als coach, maar over hoe ik eruitzag”, aldus een vrouwelijke student. Zij heeft hierna nooit meer een rok durven dragen op school. “Je komt dan als student in een ongemakkelijke positie terecht en wordt verantwoordelijk voor het ongemak van de ander”
Dominantie wordt bij vrouw anders gewaardeerd
Een aantal studenten geeft aan dat vrouwen ook negatief worden afgerekend op kwaliteiten die bij mannen bewonderd of als vanzelfsprekend worden beschouwd. “Ik word vaak bazig genoemd, terwijl mijn mannelijke collega hetzelfde doet en geen opmerkingen krijgt”, geeft een van hen als voorbeeld. Een ander zegt: “Bij samenwerken in projecten doe ik precies hetzelfde, maar ik word erop aangesproken dat ik dominant of aanwezig ben, en mijn mannelijke medestudent niet.”
Dominantie en ook boosheid worden bij vrouwen anders beoordeeld dan bij mannen, merken de studenten. Als een vrouw boos is, gaat het gesprek vaak weg van de inhoud, naar de emotie: “Ik wist niet dat je boos werd”, wordt gezegd. Soms is het volgens studenten zelfs zo dat een vrouw niet eens boos is, maar wel zo wordt neergezet. Voormalig Kamerlid Sylvana Simons is daarvan een goed voorbeeld: haar werd vaak verweten – ook door vrouwelijke collega’s – dat ze boos was, terwijl ze slechts stelling nam of iets ter sprake bracht. Dat geldt omgekeerd voor het tonen verdriet bij mannen, aldus de studenten. In een ideale en rechtvaardige wereld zouden mannen hun verdriet mogen tonen en vrouwen hun boosheid, vinden zij.
Ervaringen docenten
Feminisme leeft ook bij docenten. Het gaat voor hen veelal om rechtvaardigheid en een gelijke behandeling van mannen en vrouwen. Dit kan al zitten in een gelijke betaling. “Ik heb soms het idee dat ik als vrouw een stapje meer moet doen”, geeft een docent aan. Een andere docent zegt: “Ik zie bij mannelijke collega’s dat ze snel ruimte innemen en die ook krijgen. Ze worden eerder als competent gezien, los van wat ze hebben laten zien”. Voorbeelden van ruimte innemen zijn het makkelijker belangrijke taken en verantwoordelijkheden krijgen en pakken, sneller de leiding nemen in een gesprek en meer zichtbaar zijn op belangrijke posities.
Het gaat erom dat je als vrouw moet kunnen doen wat je wil doen, of dat nu het fulltime moederschap of een fulltime baan is, zegt een docent. Een andere collega geeft aan dat feminisme gaat over het loslaten van bestaande visies op bijvoorbeeld het moederschap. “Vrouwen mogen niet begrensd worden”, geeft een derde docent aan. Als docent kunnen we hiermee volgens hen rekening houden door in onze lessen een grotere diversiteit aan voorbeelden te geven die afwijken van de witte, heteroseksuele, mannelijke norm.
Docenten horen daarnaast verhalen van studenten die hen raken, evenals verhalen waarbij studenten vrouwonvriendelijk worden behandeld. “Ik denk dat wij als vrouwelijke docenten ook een rolmodel voor onze studenten kunnen zijn. We hebben mooi werk, maken impact, zijn soms ook heel kwetsbaar en kunnen deze diversiteit ook uitdragen naar onze studenten”, vertelt een vrouwelijke collega ons.
Go your own way
We hebben gevraagd welke vrouwen een rolmodel zijn en waarom. Daarbij worden bekende vrouwen zoals Sophie Hilbrand, Oprah Winfrey, Adelheid Rosen, Sigrid Kaag en Madonna genoemd. Daarnaast komen moeders en oma’s, maar ook docenten vaak aan bod. Een van de studenten noemt haar oudtante Hennie. “Tegen alle verwachtingen in ging zij niet trouwen, maar ging ze werken en reizen. Ze was sterk en onafhankelijk. Ze liet vertrouwen in haar eigen kracht zien, zich niet tegenhouden door verwachtingen die haar omgeving had.”
“Ik vind het makkelijker om een bekend mannelijk rolmodel te bedenken dan een vrouwelijk’’, zegt een student desalniettemin. De filosoof Frank Meester heeft daarvoor een verklaring. “De mannelijke norm wordt al zo lang hoger gewaardeerd dan de vrouwelijke, daarom vinden vrouwen én mannen mannendingen vaak beter en mooier”, schrijft hij.
Feminisme bevrijdt ook de man
Voor zowel onze studenten als docenten gaat feminisme dus uiteindelijk over het bewandelen van je eigen pad en het krijgen van ruimte daarvoor. Verwachtingen en referentiekaders moeten daarvoor wijken: het eigen pad richting geluk gaat voorbij bestaande scripts van geluk, maken we uit hun woorden op. Of, zoals een docent het zegt: “Feminisme bevrijdt uiteindelijk ook de man. Het bevrijdt iedereen. Het gaat over vrij kunnen denken en handelen.”
Dit artikel is gebaseerd op gesprekken met studenten en docenten binnen één opleiding. We benadrukken dat er een grote diversiteit zit in het ‘vrouw-zijn’ en dat we in de artikel niet alle aspecten hiervan hebben kunnen belichten.
Robin Hekers en Tina ten Bruggencate zijn beiden docent bij de opleiding Toegepaste Psychologie van Fontys Hogescholen.
