Dijkgraaf blijft academische vrijheid aan bestuurders toevertrouwen
Bijna driekwart van de hoogleraren belasting- en ondernemingsrecht was in 2021 ook werkzaam bij een commercieel bedrijf. Ondertussen hadden de universiteiten zelf te weinig zicht op de nevenfuncties van hun hoogleraren. Niettemin vindt minister Dijkgraaf dat hij de borging van academische vrijheid en onafhankelijkheid aan universiteitsbestuurders kan laten – juist nu blijkt dat zij daarin lang niet altijd slagen. De minister reageert op een voorstel van GroenLinks en de PvdA.
Onafhankelijke expertise of een commercieel belang
In een initiatiefnota stelden Kamerleden Tom van der Lee (GroenLinks) en Henk Nijboer (PvdA) voor om hoogleraren die werkzaam zijn in de commerciële sector alleen als bijzonder hoogleraren aan te stellen. Gewone hoogleraren zouden met deze maatregel geen commerciële nevenfuncties meer kunnen vervullen.
De Kamerleden wijzen op een onderzoek van GroenLinks waaruit blijkt dat 72,5 procent van de 120 hoogleraren belastingrecht en ondernemingsrecht in 2021 een nevenfunctie had bij een commercieel advieskantoor. Uit datzelfde onderzoek blijkt dat er onvoldoende transparantie is over commerciële nevenfuncties in het universitaire onderzoek en onderwijs. Volgens Van der Lee en Nijboer vormen deze nevenfuncties een bedreiging voor de wetenschappelijke integriteit: “Het is niet helder in hoeverre die stem klinkt namens een onafhankelijke expertise of een commercieel belang.”
Houding Dijkgraaf niet redelijk
De minister van OCW ziet echter geen brood in het voorstel van GroenLinks en de PvdA. Via staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst) laat hij weten dat “hij ervan uitgaat dat de colleges van bestuur van de universiteiten de academische vrijheid en onafhankelijkheid van de wetenschap en het onderwijs borgen.”
Die veronderstelling lijkt niet redelijk. Alleen al de recente zaak van RUG-onderzoeker Susanne Täuber laat zien dat de borging van academische vrijheid en onafhankelijkheid niet altijd in goede handen is bij universiteitsbestuurders.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Een recent rapport van het Europees Parlement laat de woorden van Dijkgraaf zelfs naïef klinken. Het is juist de bestuursvorm bij Nederlandse universiteiten die een bedreiging van de academische vrijheid vormt. Zo stipt het rapport een fundamenteel probleem aan. Sinds de jaren negentig hebben sterk hiërarchisch opererende colleges van bestuur de plaats ingenomen van democratische medezeggenschapsraden. Daarmee vormen ze een bedreiging voor het zelfbestuur van universiteiten, aldus het rapport. Actiegroep WOinActie waarschuwt al langer voor een gebrek aan democratie.
Ook de verslechterde werkomstandigheden bij universiteiten en de toenemende prestatiedruk vanuit universiteitsbesturen zetten de individuele academische vrijheid onder druk, stelt het Europees Parlement.
Zelf stappen
In de reactie verwijst de staatssecretaris naar de bestaande mechanismen die de onafhankelijkheid van de Nederlandse wetenschap moeten bewaken, zoals de Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit (NGWI). Minister Dijkgraaf zou de opstellers van deze gedragscode hebben verzocht om de code te laten evalueren door een onafhankelijke commissie. Die nader te benoemen commissie moet beoordelen of de NGWI nog voldoet aan de eisen.
In de maand april doet ScienceGuide onderzoek naar de ervaringen met en opvattingen over het Erkennen en Waarderen-programma. Alle wetenschappers van universiteiten en kennisinstellingen worden uitgenodigd de enquête in te vullen. Klik hier voor de enquête (en hier voor de Engelstalige versie).
Uit onderzoek van het FD is gebleken dat universiteiten zelf vaak geen goed beeld hebben van welke leerstoel door wie wordt gefinancierd. De minister hoopt de Kamer binnenkort te informeren over de externe financiering van leerstoelen. Eerder stuurde de minister al een overzicht naar de Kamer, maar dat overzicht bleek niet correct te zijn.
Staatsecretaris Van Rij wil dat de hoger-onderwijssector eerst zelf stappen zet voordat het kabinet beoordeelt of eventuele aanvullende stappen nodig zijn.
