Wetenschappers hoeven zich niet meer te schamen als ze worden bedreigd
Deze week werd de VSNU-handreiking ‘Aanpak bedreiging en intimidatie van wetenschappers’ overhandigd aan minister Van Engelshoven. Zij ging op de Hoftoren in gesprek met Afshin Ellian, hoogleraar aan de Universiteit Leiden, Roland Pierik, lid van de Gezondheidsraad en rechtsfilosoof aan de UvA, en Diversity Officer van de Universiteit Leiden, Aya Ezawa. Zij worden allemaal regelmatig bedreigd.
We moeten achter onze wetenschappers staan
Jantine Schuit, CvB-lid en vicerector van de Universiteit van Tilburg, leidt dit project namens de VSNU. Schuit merkte op dat deze handreiking vrij eenvoudig tot stand is gekomen. “Het is heel goed dat de VSNU dit samen met rectoren heeft opgepakt. De rectoren staan er ook allemaal helemaal achter. Dat merkte ik ook omdat het een vrij gemakkelijk proces was om dit te organiseren. We vinden dat we een flink statement moeten maken. We moeten achter onze wetenschappers gaan staan.”
Het document moet individuele wetenschappers maar ook universiteiten helpen als zij te maken krijgen met intimidatie en bedreiging, legt Schuit uit. “Dit document biedt heel concreet handvatten. Het mooie is dat we nu ook een ‘Wetenschapsveilig initiatief’ hebben waarin we ook echt willen gaan registeren hoe vaak het voorkomt.”
Eigenlijk weten we het niet precies
Volgens de vicerector uit Tilburg zijn er nog niet veel cijfers bekend over hoe vaak dit voorkomt, los van onderzoek van ScienceGuide eerder dit jaar. “Uit het onderzoek van ScienceGuide blijkt dat 43% van de wetenschappers hiermee in aanraking komt. Maar eigenlijk weten we het niet precies. We willen meer gegevens hebben en om dat te hebben moet je gewoon weten waar het speelt en wat voor soort gedrag dat dan is.”
De voorzitter van de VSNU, Pieter Duisenberg, zei dat het een unicum is dat alle rectors van universiteiten dit pleidooi unaniem steunen. “In de discussie over dit document zeiden de rectoren ook dat zij ook echt zelf het voorwoord willen ondertekenen. Dat is niet gebruikelijk, in de tijd dat ik hier zit is het de eerste keer dat ik dit meemaak. Dit geeft aan hoe belangrijk de rectoren van universiteiten dit vinden, om echt voor en achter hun mensen te gaan staan.”
Minister Van Engelshoven is ook blij met deze handreiking maar de aanleiding is minder hoopvol. “Het is eigenlijk heel triest dat dit nodig is. Wat wij allemaal willen is dat juist wetenschappers zich uitspreken en zich mengen in het publieke debat. Paradoxaal genoeg is het vertrouwen van Nederlanders in de wetenschap zelden zo hoog geweest, tegelijkertijd hebben we ook zelden zulke felle reacties gehad op wetenschappers. Ik vind het heel zorgelijk en ik vind het daarom fijn dat universiteiten gezegd hebben: ‘wij staan achter onze wetenschappers.’ Ik heb het ook al eerder gezegd; van wetenschappers daar blijf je met je handen van af.”
Dat bleek ook uit de survey van ScienceGuide
De minister zei dat ze ook bezorgd is over de interne intimidatie van wetenschappers. “Dat kwam ook heel erg uit de survey van ScienceGuide; het gebeurt ook vaak intern. Dan wordt ook echt je werkomgeving onveilig. Niemand kan goed functioneren in een onveilige werkomgeving.”
Volgens de D66-bewindsvrouw is het heel belangrijk dat in zaken als bedreiging en intimidatie de werkgever achter de wetenschapper gaat staan. “Dat hoor je ook van heel veel wetenschappers: het is ongelofelijk belangrijk dat jouw werkgever het signaal afgeeft dat ze achter de wetenschapper staat. Daar is niet alles mee opgelost, maar dat is wel belangrijk om je veiliger te voelen.”
Vrouwen worden met verkrachtingsfantasieën bedreigd
Roland Pierik, die in de Gezondheidsraad zitting heeft en uitgesproken voorstander is van vaccinatiedrang, is het afgelopen jaar aan de lopende band bedreigd. Toch is hij vooral gespitst op de specifieke bedreiging aan het adres van vrouwelijke wetenschappers. “We moeten heel erg bewust zijn van de rol die vrouwen in deze discussie spelen. Tegen mij kunnen ze zeggen: ‘Pierik met je zelfingenomen dikke kop’. Dat doet mij niet veel. Maar vooral bij jonge vrouwen wordt er heel vaak met verkrachtingsfantasieën gedreigd. Als ik het zeg voel ik al de walging door mijn lichaam. Dat is veel erger. Vrouwen zijn een groep waar je echt veel aandacht voor moet hebben.”
Waar Pierik wel veel last van ondervindt is de onaflatende stroom van mails en Twitterberichten met bedreigingen en gescheld. Daarnaast wordt hij voor de rechter gedaagd en dat geeft ook allemaal onrust. “Ik heb een voortdurende achtergrondruis van e-mails die binnenkomen. Ik bekijk ze niet eens meer. Ik heb nu ook een persoonlijke dagvaarding van Viruswaanzin aan mijn broek hangen en dat genereert onrust. Ik moet daarvoor naar de landsadvocaat om te praten over die aanklacht. Dat levert allemaal onrust op.”
Ik blok me de moeder
Volgens de rechtsfilosoof uit Amsterdam zou het al helpen als social media platforms zoals Twitter geen anonieme accounts meer zouden toestaan. “Het enige wat je zou mogen hopen is dat anonieme Twitter-accounts niet meer mogen bestaan. Ik blok me de moeder, maar elke keer wordt er een nieuw account gemaakt en het gaat maar door. Als Twitter geen anonieme accounts zou hebben zou dat al veel oplossen.”
Zijn collega rechtsfilosoof uit Leiden, Afshin Ellian was het hier toch niet helemaal mee eens. “Anonieme accounts zijn een ramp voor vrije landen geworden, maar in onvrije landen is het een zegen. In Iran heb je vrouwen die tegen hoofddoeken demonstreren. In China heb je ook accounts die protesteren tegen het regime, als die niet meer anoniem kunnen zijn dan is een opstand tegen de dictatuur onmogelijk.”
Met gewapende beveiligers college geven
Ellian wordt al jaren bedreigd en moet ook beveiligd worden. “Ik ben senior geworden wat bedreiging en beveiliging betreft. Ik ben volgens mij de langst beveiligde academicus in de geschiedenis van Europa. Ik ben de enige academicus geweest die met vijf gewapende mensen van de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging (DKDB) hoorcollege moest geven aan 600 man. Dat heb ik vijf jaar moeten doen, gelukkig nu wel naar andere niveaus maar nog steeds word ik beveiligd.”
“Daarom ben ik zo blij met deze handreiking en het is ook belangrijk dat deze handreiking er nu is”, zegt de Leidse rechtsfilosoof. “Ik schaamde mij. Ik had hetzelfde gevoel als het meisje dat naar de discotheek gaat en iets overkomt en oom agent zegt: ‘waarom was je daar zo laat en waarom in zo’n kort rokje?’ Dat had ik ook.”
Ministers van CDA-huize
Die schaamte kwam vooral doordat Ellian werd aangesproken op zijn onderwerpkeuze om als hoogleraar over jihad en islam te schrijven. “Ik kreeg vaak de vraag: waarom schrijf je over de islam en niet over boeddhisten, die gaan niemand bedreigen? Zeg desnoods iets over D66, die gaan je ook echt niet bedreigen.’”
“Het waren ook de autoriteiten die dat soort dingen tegen mij zeiden. Ministers van CDA-huize die dat tegen mij zeiden in tijden van de moord van Theo van Gogh. Ik ben daarom heel blij met uw houding als minister en dit initiatief van de VSNU. Nu hoef ik mij niet meer te schamen en ook andere wetenschappers hoeven dat niet meer.”
Ik laat het mijn vrouw en kinderen niet lezen
Toch blijft Ellian verbaasd over wat voor scheldpartijen hij ook nog steeds over zich heen krijgt. “Het is zo ranzig, het is zo grof dat je soms denkt: hoe is het mogelijk dat dit soort mensen bestaan in Nederland? Zodra ik het over de Turkse president Erdoğan heb en zeg dat hij dictatoriaal bezig is en zich gedraagt als een Sultan krijg ik ranzige en zeer gevaarlijke mails van aanhangers van Erdoğan. Ik kan het wel aan, toch laat ik het mijn kinderen en vrouw niet lezen. Want het is zo’n grof taalgebruik.”
Aya Ezawa, Diversity Officer van de Universiteit Leiden hoopt dat deze handreiking vooral studenten en medewerkers van kleur ook zal beschermen. “Ik ben blij met deze handreiking. Ik denk ook dat vrouwelijke wetenschappers en studenten van kleur makkelijker naar de universiteit kunnen stappen en het gevoel hebben dat ze ook beschermd worden.”
Thuis niet meer veilig voelen
Maar ook haar eigen beroepsgroep ligt voortdurend onder vuur. “Zelf zit ik niet op Twitter maar mijn collega Diversity Officers krijgen te maken met xenofobie, homofobie, validisme maar ook bedreigingen. Er zijn collega’s van mij die zich thuis niet meer veilig voelen. Dat is bizar omdat je wordt aangevallen vanwege de functie die je uitvoert namens het College van Bestuur.”
Met betrekking tot de nazorg na intimidatie en bedreigingen zou hier ook een taak weggelegd moeten zijn voor Diversity Officers, zegt Ezawa. “Als Diversity Officer zie ik het ook als taak om bedreigingen en intimidatie te signaleren. Er moet aangifte gedaan worden maar er moet ook goede nazorg zijn. Hoe herstel je de onveiligheid? Als je bedreigd bent ga je namelijk nooit meer met hetzelfde gevoel je Twitter-feed bekijken.”
De nasleep is heel heftig
De voorzitter van de VSNU beaamt dat en ziet dat het gevoel van onveiligheid nog lang kan duren. “De nasleep is heel heftig voor het individu. Als je het van de buitenkant waarneemt is het misschien al voorbij, maar voor het individu is het niet die paar dagen of weken. Dat gebrek aan vertrouwen en dat wantrouwen blijft hangen.”
Ook minister Van Engelshoven weet als geen ander hoe het is om uitgescholden te worden als je iets over diversiteit in het hoger onderwijs zegt. “Ik krijg ook de meest lelijke dingen over mij heen, als je alleen maar het pleidooi houdt dat er Diversity Officers moeten komen, dan is het land te klein.”
Waar ligt de grens?
Haar oproep was dan ook om het met wetenschappers en studenten te hebben over de grens tussen academisch debat en intimidatie. “Je moet het er met elkaar over hebben waar de grens zit tussen het academische debat en academische vrijheid en waar je de grens overgaat naar intimidatie en bedreiging. Het is goed om met elkaar en met studenten het te hebben over die grens.”
De Leidse hoogleraar Ellian vindt ook dat intimidatie misschien nog wel meer effect heeft dat bedreiging. “Bedreiging is harder maar intimidatie heeft meer effect. Wij kunnen van mening verschillen hoe je diversiteit vorm kunt geven. Maar langzamerhand kan er een intimiderende sfeer ontstaan. Er ontstaan dan pressiegroepen, niet zozeer afgesproken pressiegroepen, maar die ontstaan als een natuurlijk fenomeen, omdat ze succes hebben. En ze hebben succes wanneer diversiteit niet meer bediscussieerd kan worden. Dit moeten we echt bestrijden en hier ligt ook een taak voor de politiek.”
