Intimidatie van wetenschappers komt voort uit een politieke ideologie
Verschillende koepels uit het wetenschappelijk veld hebben recent een meldpunt voor bedreigde wetenschappers opgericht. Wetenschappers kunnen melden wanneer zij te maken krijgen met bedreigingen of intimidatie. De universiteit waar zij werken biedt dan direct hulp aan. Uit eerder onderzoek van ScienceGuide blijkt dat wetenschappers in Nederland veelvuldig bedreigd en geïntimideerd worden. Op een beveiligde bijeenkomst in Den Haag gingen wetenschappers met de minister van OCW in discussie over de noodzaak van dit nieuwe meldpunt.
Het meldpunt is overigens geïnspireerd op Persveilig, een initiatief dat gestart is naar aanleiding van de vele bedreigingen aan het adres van journalisten. Dat gebeurde recent nog, toen een journalist van SBS6 werd geïntimideerd door Forum voor Democratie.
Er ligt een belangrijke taak rondom nazorg
Een belangrijk element van zo’n meldpunt is dat het de geïntimideerde moet ontlasten, zo legde Peter ter Velde, voorzitter van Persveilig, uit met een voorbeeld. “Je moet zo iemand ontlasten. Een collega van een bedreigde journalist hield alles bij op social media, maakte screenshots en hielp mee om te bepalen of er al dan niet aangifte moest worden gedaan. Het is vooral ontlasten van iemand die zwaar wordt aangevallen. Dat is het belangrijkste wat een werkgever kan doen. Ondersteunen, ook iemand in de gaten houden, kijken of het wel goed gaat – niet alleen vandaag maar ook zeker over een maand of over twee maanden. Er ligt een belangrijke taak rondom nazorg.”
Bij de bijeenkomst werd een korte film getoond waarin wetenschappers aan het woord kwamen die geïntimideerde zijn. “Vervelend zijn de bedreigingen via de telefoon”, vertelde Sarah de Lange, hoogleraar politicologie aan de UvA. “Op mijn voicemail werden herhaaldelijk berichten achtergelaten die waren ingesproken met een computerstem waar steeds herhaald werd: ‘Sarah de Lange, we weten waar je woont.’ Het ingewikkelde is dat je niet weet of het klopt. Maar je moet ervan uitgaan dat het zou kunnen kloppen en dat je toch maatregelen moet nemen.”
Promovendi ook bezorgd over intimidatie
Zowel in haar privéleven als in haar professionele omgeving heeft zij hinder ervaren van deze intimidatie en bedreigingen, zo vertelde De Lange. “Het is heel moeilijk om ermee om te gaan, omdat het overweldigend is, omdat je in korte tijd heel veel bedreigingen krijgt. Het is heel moeilijk omdat het direct je omgeving raakt. De mensen die belangrijk voor je zijn maken zich grote zorgen. Daarnaast heeft het impact op mijn wetenschappelijke omgeving. Ook mijn promovendi maken zich grote zorgen om mij, terwijl ik er voor hen hoor te zijn. Ook maken zij zich zorgen of zij wel een rol kunnen spelen in het publieke debat.”
Volgens de voorzitter van UNL, Pieter Duisenberg, blijft het niet alleen bij dit meldpunt. Hij waarschuwde alvast de toekomstige bedreigers van wetenschappers. “Het is heel belangrijk dat wij als werkgevers en als universiteiten hier een signaal mee afgeven. Dat we voor onze mensen gaan staan. We hebben nu ook concreet een handelingsperspectief. Na de handreiking van afgelopen jaar willen we nu doorpakken, om ook te laten weten dat we hier iets tegen doen. Overigens is de norm bij onze universiteiten en instituten dat wij aangifte moeten doen.”
Intimidatie als neveneffect van impact
Robbert Dijkgraaf, de minister van hoger onderwijs en wetenschap, zag in dat intimidatie helaas de keerzijde is van wetenschap met impact. “Ik denk dat we allemaal gemengde gevoelens hebben over de noodzaak hiervan. Het is een onfortuinlijk element van de impact van de wetenschap. Als de wetenschap nul impact had op de samenleving, dan hadden we waarschijnlijk dit probleem niet. Dus kennelijk is het een heel vervelend neveneffect van de belangrijke maatschappelijke rol die de wetenschap heeft.”
Een andere uitgenodigde wetenschapper, die de weinig eervolle rol heeft de langst beveiligde wetenschapper in Nederland te zijn, is Afshin Ellian, hoogleraar Rechten aan de Universiteit Leiden. Hij heeft een Iraanse achtergrond en is op dit moment erg begaan met de wetenschappers en studenten in Iran die demonstreren tegen onderdrukking. “In Iran ging twee weken geleden de minister van onderwijs naar een universiteit in Teheran. Daar heeft hij alle hoogleraren en studenten bedreigd. Dus ik ben heel blij, nederig en trots dat wij in een democratische rechtsorde leven. Dat er in Nederland ministers zijn die mij niet bedreigen, maar beveiligen”, aldus Ellian.
“Dat zeg ik ook voortdurend tegen de aanhangers van de politieke partijen in Nederland die zeggen dat we in een dictatuur leven. Die weten echt niet wat een dictatuur inhoudt,” voegde hij daaraan toe.
Ook minister Dijkgraaf stond stil bij de situatie in Iran. “Als minister van onderwijs en ook als minister van emancipatie doet het mij extra veel pijn dat de slachtoffers vaak vrouwen en studenten zijn. Als we door de geschiedenis heen kijken, zien we dat de bedreigingen van wetenschappers meestal voortkwamen vanuit de staat. Ook op dit moment is dat zo.”
Ik zou het heel wrang vinden
Dijkgraaf sprak wel de hoop uit dat men in de toekomst niet ontmoedigd wordt om de wetenschap in te gaan, zoals hij zelf ontmoedigd werd om minister van onderwijs te worden. “Toen ik aan deze baan als minister begon, kreeg ik eerst een slechtnieuwsgesprek. Niemand zei hoe goed het is. Men zei daarentegen: ‘weet wat je gaat doen, weet waar je jezelf en je familie aan blootstelt. Wat heb je ooit gezegd; hoe kan dat tegen je gebruikt worden? Dat was niet echt een aanmoediging om de politiek in te gaan. Ik zou het toch heel wrang vinden als mensen die de wetenschap ingaan dit gesprek ook moeten voeren.”
Ik was boos. Ik vond het veel te ver gaan
Nadia Bouras, een onderzoeker aan de Universiteit Leiden, werd in het voorjaar van 2021 werd bedreigd door Vizier op Links, een subversieve club die anoniem een sticker op de deur van haar huisadres had geplakt met de mededeling dat zij in de gaten wordt gehouden. Bouras legde uit dat ze deze intimidatie bewust heeft gedeeld op sociale media om zo een grens te trekken. “Ik was boos. Ik vond het veel te ver gaan. Ik wilde laten zien dat dit niet normaal was.”
Ook bij minister Dijkgraaf heeft dit incident, dat hij destijds op afstand volgde vanuit zijn baan bij Princeton, veel indruk gemaakt. “Ik was toen niet in Nederland, maar ik schrok plaatsvervangend. Wat ik wel mooi vond is dat er echt heel snel door heel veel mensen stevig werd gereageerd. Onder andere door Ineke Sluiter van de KNAW.”
Het wordt breed gedragen ook in de politiek
Dat is ook het gevoel dat mij achterblijft, zegt Bouras. “Het is even vervelend, het geeft even een naar gevoel, maar de reacties waren hartverwarmend en overweldigend. Een uur na die tweet had ik rector Hester Bijl al aan de telefoon. Die belde meteen en wilde weten hoe het met mij ging.”
“Wat mij betreft is deze actie tegen mij geworteld in een politieke ideologie, één die goed vertegenwoordigd is in de Tweede Kamer”, zei de Leidse onderzoeker. “Denk bijvoorbeeld aan het meldpunt voor linkse leraren. Die actie tegen mij was misschien van een eenling, dat weet ik niet, maar tegelijkertijd wordt dit breed gedragen door heel veel mensen, ook in de politiek en in de publieke arena. Dat betekent dat dit een maatschappelijke discussie is die niet alleen binnen de universiteit gevoerd moet worden, maar binnen de hele samenleving.”
