Stress onder studenten gevolg van internationale onderwijsmarkt
Bij studentenwelzijn moeten we rekening houden met de internationale context van het hoger onderwijs, betogen Deense academici in het boekhoofdstuk ‘Higher education as a battlefield. Contradictions in the Danish educational context’. De dominantie van neoliberale idealen en marktdenken, een gevolg van de internationale onderwijsmarkt, verhoogt de prestatiedruk op studenten. Hierdoor ervaren steeds meer studenten psychosociale problemen.
Het hoofdstuk is een kritische reflectie op de invloed van de internationale onderwijsmarkt op het Deense hoger onderwijs. Ook in Nederland zijn studenten gedwongen zich te verhouden tot het neoliberalisme, schreef Jeroen van Deel.
Kosten minimaliseren
In 1999 tekenden negentien Europese landen de Bologna Verklaring om het Europese hoger onderwijs tot een coherent systeem te maken. Zo hebben studenten de keuze om (een deel van) hun opleiding elders te volgen. Hoewel de verklaring rept over idealen als transparantie en studentgericht onderwijs werden de bijbehorende plannen uitgevoerd in een neoliberale setting, schrijven de academici. Het marktdenken overheerste en beïnvloedde de pedagogische theorieën.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
In het nieuwe onderwijsmodel na de Bologna Verklaring werden studenten meer neergezet als klanten op een onderwijsmarkt. “Dit komt overeen met het neoliberale beeld van het individu als een vrij en zelfredzame ondernemer en studenten als onafhankelijke en autonome individuen met vrije keuze op het gebied van onderwijs en onbegrensde mogelijkheden om hun persoonlijke onderwijstraject op te zetten”, aldus de onderzoekers. Onderwijs werd steeds meer gezien als een persoonlijke investering in plaats van iets waarop burgers recht hebben.
Daarnaast beconcurreren Europese instellingen elkaar onderling. Iedere universiteit probeert de beste resultaten te produceren en zo aantrekkelijk mogelijk te zijn voor toekomstige studenten. Studenten en docenten worden geacht het leerproces zo efficiënt mogelijk te doorlopen om kosten te minimaliseren en te zorgen dat alumni snel de arbeidsmarkt kunnen betreden. Deze vorm van marktdenken leidt af van het creëren van een goede pedagogiek en een prettige leer- en werkomgeving voor studenten en medewerkers.
Studentenaantallen
Door de wrijving tussen het neoliberale marktdenken en de originele onderwijsidealen van toegankelijkheid en gelijkheid krijgen studenten te maken met complexe tegenstellingen. Dit resulteert in een hoge mate van psychosociale problemen onder studenten, die zich een weg moeten banen tussendoor tegengestelde narratieven.
Een van die tegenstellingen ligt tussen de idealen van gelijkheid en de mechanismen van exclusiviteit. In het discours rondom de toegankelijkheid van het onderwijs krijgen studenten aan de ene kant te maken met het idee dat iedereen de mogelijkheid zou moeten hebben om onderwijs te volgen, terwijl hervormingen de werkdruk verhogen en het onderwijs daarmee juist exclusiever wordt. Zo is onderwijs geen bron van emancipatie, maar creëert het meer ongelijkheid tussen zij die aan deze neoliberale normen en waarden kunnen voldoen en zij die dat niet kunnen, schrijven de auteurs.
Daarnaast bestaat er een discrepantie tussen enerzijds het beeld van de student als klant en anderzijds onderwijskundige overwegingen. Onderwijsinstellingen worden geacht zich te organiseren als een bedrijf dat onderwijs verkoopt, zichzelf aantrekkelijk maakt op de internationale onderwijsmarkt en studenten benadert als klanten. Daarnaast is vooral het doen van onderzoek relevant voor een academische carrière, terwijl juist hoge studentenaantallen belangrijk zijn voor de financiering van universiteit. De enorme studentenaantallen en de concurrentie tussen instellingen en academici hebben consequenties voor het onderwijs en de werkomstandigheden.
Debat over studentenwelzijn
Al met al krijgen studenten te maken met een dominante focus op efficiëntie, productiviteit en inzetbaarheid op de arbeidsmarkt, schrijven de academici. Studenten ervaren stevige concurrentie, waardoor ze onder enorme druk staan om uit te blinken voor toekomstige werkgevers. “Daardoor is het belangrijk voor studenten om de juiste opleiding te kiezen, goed te presteren en de hoogste cijfers te halen om de beste banen te krijgen, zodat ze de meeste kans hebben om te voldoen aan de sociale criteria van wat geldt als een goed leven.”
Op 15 februari debatteert de Tweede Kamer over studentenwelzijn, naar aanleiding van een rapport van het RIVM (pdf) over de mentale gezondheid onder studenten. In het onderzoek gaf ruim de helft van de studenten aan last te hebben van psychische klachten. Twaalf procent kampt zelfs met ernstige klachten. Daarnaast vertelden studenten veel stress te ervaren door met name hun studie en bleek driekwart last te hebben van prestatiedruk.
