Psychische nood onder Nederlandse postdocs zorgwekkend hoog
Het onderzoek wijst uit dat een aanzienlijke groep postdocs psychologische nood ervaart of het risico loopt op een psychiatrische stoornis. Belangrijke stressfactoren voor postdocs zijn onder andere het gebrek aan carrièreperspectieven in de academische wereld, de druk om te publiceren en om subsidies te verkrijgen, de disbalans tussen werk en privé, en het gebrek aan institutionele ondersteuning. Het onderzoek is een voorpublicatie van Inge van der Weijden en Christine Teelken en moet dus nog wel peer review ondergaan. Dat postdocs kampen met hoge mate van druk bleek ook al uit het ScienceGuide-onderzoek naar Erkennen en Waarderen.
Postdocs bestaan officieel niet
Een postdoc is geen officiële functie die in de Nederlandse universitaire cao staat, maar maakt wel deel uit van de groep “ander wetenschappelijk personeel”, waaronder docenten en andere onderzoekers met een tijdelijk contract. In 2005 was er 2.146 fte aan postdocs in dienst bij Nederlandse universiteiten; in 2021 was dit aantal gegroeid naar 3.810 fte. Het aandeel vrouwelijke postdocs steeg van 34 procent in 2005 naar 41 procent in 2021.
Het aandeel niet-Nederlandse postdocs is gestegen van 46 procent in 2006 naar 67 procent in 2021. Elk jaar vertrekt meer dan een op de vier, waarbij slechts een relatief klein deel (18 procent) doorstroomt naar een hogere functie aan de universiteit.
Voor het onderzoek vulden 676 postdocs een online vragenlijst in. De vragenlijst verspreidden de onderzoekers over alle disciplines aan negen van de veertien reguliere Nederlandse universiteiten. Deelname was vrijwillig en anoniem. De gemiddelde leeftijd van de respondenten was 34 jaar; 46 procent had de Nederlandse nationaliteit en 54 procent betrof internationale postdocs. Van de respondenten had 32 procent kinderen.
Postdocs werkten verdeeld over de natuurwetenschappen (31 procent, inclusief landbouwwetenschappen), sociale wetenschappen en geesteswetenschappen (30 procent), medische en gezondheidswetenschappen (21 procent), en ingenieurswezen en technologie (17 procent).
Gevoel van constante spanning
Uit dit onderzoek blijkt dat ongeveer 70 procent van de respondenten sombere gedachten, gevoelens of aandoeningen met betrekking tot hun geestelijke gezondheid ervaart tijdens hun postdoctorale aanstelling. De meest gerapporteerde ervaringen waren het gevoel van constante spanning (47 procent), concentratieproblemen (35 procent) en slaapproblemen (33 procent).
Meer dan een kwart gaf aan het vertrouwen in zichzelf te verliezen en het gevoel te hebben geen nuttige rol te spelen. Ongeveer 15 procent van de postdocs gaf aan zich waardeloos te voelen. Van de ondervraagde postdocs ervoer 39 procent vier of meer symptomen van ernstige psychische problemen, zoals angst en depressie.
Minder tevreden over de arbeidsvoorwaarden
Uit de enquêteresultaten blijkt dat postdocs over het geheel tevreden zijn met verschillende elementen van hun huidige functie, voornamelijk het directe contact met hun collega’s en leidinggevenden. Ze zijn echter in het algemeen minder tevreden over de arbeidsvoorwaarden en hun academische carrièreperspectieven.
Het onderzoek toont ook aan dat postdocs die meer tevreden zijn over hun leidinggevenden en collega’s, een betere geestelijke gezondheid hebben. Hetzelfde kan gezegd worden voor een positieve loopbaanperceptie binnen de academische wereld. Postdocs die tevreden waren over hun academische carrièreperspectieven, meldden ook een betere geestelijke gezondheid.
Met betrekking tot de balans tussen werk en privéleven zagen de onderzoekers meer psychische problemen in gevallen van tegenstrijdige eisen tussen de werk- en thuissituatie. Werk-familieconflicten veroorzaakten een verhoogd risico op een psychiatrische stoornis.
Vrouwen hebben meer stress
Qua demografie zien de onderzoekers dat nationaliteit van invloed is; internationale postdocs vertoonden een hoger risico op een psychiatrische stoornis. Postdocs met één of meerdere kinderen hadden een betere geestelijke gezondheid. Wat betreft geslacht vertoonden vrouwelijke postdocs meer psychische problemen, maar de verschillen waren niet significant. De leeftijd van postdocs was evenmin van belang voor geestelijke gezondheid.
Dit algemene beeld wordt ook bevestigd in het kwalitatieve onderdeel van het onderzoek, zo blijkt uit de antwoorden van respondenten. Zo zegt een Nederlandse vrouw in de sociale wetenschappen het volgende: “Over het algemeen vind ik het wetenschappelijke veld erg leuk, maar dat komt vooral door mijn intrinsieke motivatie voor mijn onderzoeksonderwerp en de autonomie die ik heb in dit soort werk. Aan de andere kant is de manier waarop ons academische systeem werkt erg negatief, naar mijn mening. Het gebrek aan openheid over loopbaantrajecten of budgetten en financiering, geen of weinig communicatie tussen hoogleraren, wetenschappelijk personeel, postdocs en promovendi, maakt dit eigenlijk tot een heel onveilige omgeving om in te werken.”
Een niet-Nederlandse man in de natuurwetenschappen bevestigt dit beeld. “Ik werd wetenschapper om nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek te doen, niet om slechte resultaten te verkopen. Ook wordt van mij verwacht dat ik belachelijk lange dagen maak en mijn persoonlijke leven negeer. Bovendien lijk ik slechte kansen te hebben om in de academische wereld te blijven en ook slechte kansen om een onderzoeksgerelateerde baan in de industrie te krijgen. Helemaal niet waar ik op hoopte!”
Managers behandelen je goed, als je het maar met ze eens bent
Een andere vrouw uit de sociale wetenschappen stelt ook dat de omgeving erg onveilig kan zijn, zeker als je niet in de pas loopt. “De managers behandelen je goed, zolang je het er maar niet mee oneens bent. Als je het er niet mee eens bent, zul je bedreigingen, manipulatie en intimidatie ervaren. Je zult niet in staat zijn om hulp te zoeken bij vertrouwde adviseurs, omdat de managers ervoor zullen zorgen dat je bang bent om hulp te zoeken bij iemand. Zwijgen is een voorwaarde voor voortzetting van het dienstverband.”
De onderzoekers komen al met al tot de conclusie dat een aanzienlijke groep postdocs psychische problemen ervaart (56 procent) of het risico loopt op een psychiatrische stoornis (39 procent). Deze cijfers in de postdocpopulatie zijn zelfs hoger dan die in eerdere studies onder promovendi.
Aanmoedigingen helpen
Terwijl de respondenten aan de ene kant hoge stressniveaus ervoeren, vonden de onderzoekers aan de andere kant verschillende compenserende factoren, hetgeen resulteerde in een ambivalente, meer evenwichtige situatie. Aanmoediging van leidinggevenden en collega’s resulteerde in een betere geestelijke gezondheid. De onderzoekers stellen dat hun bevindingen het belang benadrukken van goede relaties tussen supervisors, postdocs en collega’s. Positieve ondersteunende ervaringen (samenwerking, peer support) beschermen hen tot op zekere hoogte tegen de stressvolle aspecten van het postdoc-bestaan.
De resultaten van dit onderzoek roepen ook op tot actie: universiteiten moeten het initiatief nemen om psychische problemen te voorkomen, het welzijn te vergroten en adequate hulp te bieden aan postdocs die al problemen ervaren. Het is zorgwekkend dat postdocs overwegen de wetenschap te verlaten vanwege geestelijke gezondheidsproblemen in verband met hun werk.
De geestelijke gezondheidszorg blijft achter op universiteiten
Veel postdocs zijn ook terughoudend met het vragen om hulp. Reden voor deze terughoudendheid is dat de geestelijke gezondheidszorg op universiteiten onvoldoende is of niet afgestemd is op de behoeften van postdocs.
Daarnaast is het belangrijk om supervisors te trainen in het herkennen van psychische problemen en het ondersteunen van postdocs, om bewustzijn te vergroten over het belang van geestelijke gezondheid, om veerkracht op te bouwen en om het stigma rond geestelijke gezondheidsproblemen in de academische wereld weg te nemen. Bovendien moeten universiteiten meer steun bieden aan postdocs door nieuw beleid te implementeren dat gericht is op het creëren van een gezonde onderzoeksgemeenschap.
