Vlaamse academici intimideren vooral elkaar
Onderzoek in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR), de Vlaamse UNL, geeft aan dat naar schatting 45 procent van het academisch personeel aan de universiteiten ooit te maken kreeg met een of andere vorm van intimidatie. Het gaat daarbij over zowel werkgerelateerde intimidatie als publieke beledigingen of ander ongeoorloofd gedrag van buiten de eigen instelling. Het onderzoek werd uitgevoerd door VUB-hoogleraaren socioloog Pieter-Paul Verhaeghe. Er namen 2488 academici aan deel, van hoogleraren tot postdocs en promovendi van alle vijf de Vlaamse universiteiten.
Gevolgen voor welzijn
Bij het onderzoek werd gekeken wie er tijdens de carrière last heeft gehad van dergelijke werkgerelateerde intimidaties, welke groep van wetenschappers er het meeste onder te lijden had en waar de intimidaties zich afspeelden. Verder werd de gevolgen voor het welzijn van de slachtoffers en de steun en de maatregelen die het beleid aanbiedt in kaart gebracht.
Verhaeghe verwijst naar het onderzoek van ScienceGuide uit 2021, waaruit bleek dat 43 procent van de academici in Nederland zich tenminste eens geïntimideerd heeft gevoeld. De Vlaamse cijfers blijken daarmee overeen te komen. Tot op de dag van vandaag is dit onderzoek van ScienceGuide nog niet gerepliceerd in Nederland, aldus Verhaeghe. Minister Dijkgraaf heeft de Kamer wel beloofd om nog in 2023 een onderzoek naar de Kamer te sturen over zelfcensuur onder Nederlandse wetenschappers. Dat onderwerp hangt samen met intimidatie.
Aarzelen om hun mening te geven
Het Vlaamse onderzoek bevestig dit. Ongeveer 38 procent van de academici geeft aan dat ze enigszins of sterk instemmen met de stelling dat ze aarzelen om hun mening over bepaalde onderwerpen te geven. Daarnaast geeft ongeveer 28 procent van de academici aan terughoudend te zijn in het communiceren over hun onderzoek.
Van de 2488 deelnemende academici heeft een kleine minderheid (45 procent) ooit al intimiderende situaties meegemaakt, aldus Verhaeghe. Vijftien procent van de ondervraagden geeft aan dat dit op min of meer regelmatige basis gebeurt. “Op basis van de antwoorden kunnen we de intimidaties indelen in drie soorten. Intimidatie door collega’s zijn veruit het talrijkst. Dat kan gaan over toxisch leiderschap, over het beknibbelen op de academische vrijheid, over het onder druk zetten van collega’s om te publiceren of om de eigen naam mee in de publicatie op te nemen en dus over het auteurschap van wetenschappelijke publicaties. Veel academici klagen over de werkdruk die hen door hun hiërarchische oversten wordt opgelegd,” zo stelt Verhaeghe.
Ongeveer 31 procent van de academici ervoer milde, matige of ernstige vormen van intimidatie door collega’s van hun eigen instelling, waarbij zo’n elf procent zelfs ernstige vormen van intimidatie meldde. Daarentegen ervoer zo’n dertien procent van de wetenschappers milde, matige of ernstige vormen van intimidatie door mensen die ze nauwelijks of niet kenden, wat wijst op intimidatie van buiten de universiteit. Daarnaast blijkt dat vooral vrouwen zich geïntimideerd voelen door collega’s.
Vrouwelijke wetenschappers melden significant vaker intimidatie dan mannelijke wetenschappers. Ongeveer 51 procent van de vrouwelijke wetenschappers heeft ten minste eenmaal tijdens hun wetenschappelijke carrière intimidatie of pesterijen ervaren, tegenover 39 procent van de mannelijke wetenschappers. Deze verschillen op basis van gender worden nog sterker wanneer rekening wordt gehouden met de academische positie en wetenschappelijke discipline.
Soms zelfs mailen ze de rector
Intimidaties van buiten de instelling zijn minder frequent maar toch niet te verwaarlozen. Vaak zijn het buitenstaanders die reageren op onderzoek of op berichten over dat onderzoek in de media. “Niet zelden reageren ook politici of bekende opiniemakers”, aldus Verhaeghe. “Of organisaties die zich door bepaalde onderzoeken geviseerd voelen. Hier zijn het vooral academici uit de Humane, Sociale en ook de Biologische wetenschappen die kop van jut zijn. Ze krijgen af te rekenen met publieke beledigingen in de sociale media, soms met een racistische of seksistische ondertoon, hun wetenschappelijk integriteit wordt in vraag gesteld, of er wordt om hun ontslag geschreeuwd, soms zelfs met een mail aan de rectoren.”
Een derde intimidatiesoort komt van studenten. Vaak gaat het om studenten die zich slecht beoordeeld voelen of die in feedback over hun resultaten hun docent aanvallen. “Algemeen zien we dat meer vrouwen last hebben van intimidaties dan mannen”, zegt Verhaeghe. “En er is ook een heel duidelijke etnische component, waarbij minderheden vaker het slachtoffer zijn. Heel opvallend is dat mensen met een beperking het meeste last hebben van intimidaties, vooral door hun collega’s, en dat ze ook onder een heel grote druk kunnen staan om minstens even goed te presteren als hun collega’s zonder beperkingen. Mensen met een uitgesproken politieke overtuiging ten slotte, van radicaal-linkse óf rechtse signatuur, krijgen ook vaak veel bagger over zich heen.”
Maatregelen Vlaamse universiteiten
Er is in Vlaanderen algemene steun onder zowel slachtoffers als niet-slachtoffers van academische intimidatie voor diverse beleidsmaatregelen. Vrouwelijke wetenschappers steunen bijna alle beleidsmaatregelen echter significant meer dan mannelijke wetenschappers, wat waarschijnlijk hun grotere kans op intimidatie weerspiegelt.
Omdat elke universiteit met de problematiek wordt geconfronteerd, willen de Vlaamse universiteiten samen sterker inzetten op het uitwerken van een beleidskader. Dat moet uitmonden in een door alle universiteiten gedragen visie, met concrete voorstellen voor zowel preventieve als curatieve maatregelen.
