De trein van Erkennen en Waarderen gaat verder
Onder de vele festivals die Nederland rijk is, vindt de zoeker ook het Erkennen en Waarderen-festival. Dinsdag 13 april zal het voor de derde keer plaatsvinden, met workshops voor zowel onbetrokken geïnteresseerden als betrokken fijnproevers – van het breed nadenken over Erkennen en Waarderen op zich tot een zoektocht naar specifieke methoden om de maatschappelijke impact van wetenschapscommunicatoren beter te waarderen.
De nadering van een nieuwe viering van het Erkennen en Waarderen-programma geeft aanleiding om het traject van de E&W-trein eens te analyseren.
Voorgeschiedenis Erkennen en Waarderen
Een recent overzichtsartikel van Martijn van der Meer biedt een goede blik op de historische achtergrond van Erkennen en Waarderen. Eind 2012 woedde een debat op een Amerikaanse conferentie over de Journal Impact Factor, een indicator van kwaliteit bij tijdschriften die (ten onrechte) op individuele onderzoekers werd toegepast. De uitkomst van dit debat was de San Francisco Declaration On Research Assessment (DORA, 2013), die internationaal breed gedragen is.
Mede onder invloed van het Nederlandse initiatief Science in Transition ondertekende de VSNU (nu UNL) DORA in 2014, later gevolgd door NFU, NWO en ZonMw. In 2015 was een vergelijkbaar initiatief zichtbaar in de vorm van het Leiden Manifesto, dat voorstelde om kwantitatieve en kwalitatieve evaluatie-indicatoren elkaar te laten versterken.
Een trein ging uit rijden …
Deze discussie verbreedde zich in Nederland rond 2018 van onderzoeksevaluatie naar wetenschapscultuur. In november 2019 publiceerden de VSNU, NFU, KNAW, NWO en ZonMw een positiepaper voor een bredere erkenning en waardering van wetenschappers. Niet metrics moeten leidend zijn, maar het academisch profiel. Dat bevat behalve onderzoek ook onderwijs, impact, leiderschap en Open Science.
Als onderdeel van deze omslag introduceert NWO het narratieve cv, waarin de aandacht verschuift van toppublicaties naar het individuele verhaal van de wetenschapper. Hierbij draait het niet zozeer om de steronderzoeker, maar om Team Science en diversificatie van carrièrepaden, inclusief onderwijs en valorisatie. Deze nieuwe wetenschap heeft ook zijn beslag gevonden in het Strategic Evaluation Protocol en de Universitaire Functieordening.
… van hier naar Europa
Vanaf dat moment is deze cultuuromslag steeds vaster verankerd. Begin 2020 is een landelijke verkenning Erkennen en Waarderen gelanceerd, waarin de kennisinstellingen middels visiedocumenten afzonderlijk tot een uitvoeringspraktijk voor de omwenteling proberen te komen. In 2022 hebben de initiatiefnemers van het voornoemde positiepaper plaatsgenomen in de Coalition for Advancing Research Assessment (CoARA). Op Europees niveau heeft dit geleid tot de Agreement on Reforming Research Assessment (ARRA, 2022), getrokken door de Europese Commissie, Science Europe en de European University Association (EUA).
De nieuwsbrief is exclusief toegankelijk voor medewerkers van onze partners.
Onderzoeksevaluatie wordt in deze ARRA vooraleerst als een kwalitatief proces gezien, met kwantitatieve criteria ter ondersteuning. Nationaal zijn de individuele inspanningen gebundeld in het landelijk programma Erkennen en Waarderen 2022-2026. Hiermee is dit thema officieel beleid gemaakt voor kennisinstellingen en wetenschapsfinanciers.
Tussenstop in Den Haag
De voorbije jaren is het thema Erkennen en Waarderen echter zelf onderdeel van het wetenschapsdebat geworden. In 2021 verschenen op ScienceGuide diverse opiniestukken van voor- en tegenstanders van het nieuwe regime. Veel hoogleraren vrezen voor het aanzien van de Nederlandse wetenschap bij Erkennen en Waarderen. In reactie daarop spraken jonge academici zich juist uit ten faveure van de door hen langverwachte systeemverandering.
Kamervragen van VVD’er Van der Woude maakten het Erkennen en Waarderen-programma expliciet politiek en noopten minister Dijkgraaf zich uit te spreken. In zijn beantwoording zei de minister de zorgen van sommige wetenschappers in het geheel niet te delen en het programma juist als versteviging van de internationale positie van de Nederlandse wetenschap te zien. De zorgen van de VVD waren daarmee niet weggenomen; samen met het CDA diende de partij een motie in die verzocht om een onafhankelijke evaluatie van het programma.
AWTI-rapport
Het recente rapport van de Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI) komt nog het dichtst in de buurt van zo’n evaluatie. Bij monde van voorzitter Eppo Bruins poogde de adviesraad om de kampen weer te verbinden door te spreken over ‘kwaliteiten’ van wetenschap en te benadrukken dat kwalitatieve en kwantitatieve indicatoren elkaar aanvullen bij de beoordeling van wetenschappelijke kwaliteit. Op haar beurt stipte de regiegroep Erkennen en Waarderen misverstanden over kwaliteitsbeleid en internationalisering aan.
Zowel de AWTI als de regiegroep onderstreepte dat het systeem niet schadelijk is voor ons internationaal aanzien. Bij ScienceGuide vertelden meerdere wetenschappers dat een daling op internationale ranglijsten, als die al zal plaatsvinden, niet erg is. De huidige rankings en hun indicatoren zeggen weinig over wetenschappelijke kwaliteit, halen zij aan. Oud-voorzitter der KNAW Hans Clevers en oud-minister van OCW Ronald Plasterk vrezen echter wel voor de kwaliteitsevaluatie en concurrentiekracht van het wetenschappelijk onderzoek.
Erkennen en Waarderen krijgt vorm
De twee kartrekkers van het Erkennen en Waarderen-programma, VU-rector Jeroen Geurts en UM-voorzitter Rianne Letschert, zitten vanzelfsprekend anders in de wedstrijd. Waar eerstgenoemde zegt dat een open debat woedt over het onderwerp, stelt laatstgenoemde dat “Erkennen en Waarderen niet kan worden gestopt. Het is niet de vraag of het gebeurt, maar hoe.”
Op instellingsniveau krijgt het Erkennen en Waarderen-programma in ieder geval beslag, bijvoorbeeld bij de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht. De UU heeft het programma sowieso omarmd, blijkt ook uit een lezing van prof. Paul Boselie op een congres over onderzoeksbeleid. Ook bij de VU van E&W-kopstuk Jeroen Geurts wordt aan de weg getimmerd – op alle onderdelen van het programma, zo zeggen leden van het VU-programmateam Erkennen en Waarderen in de jongste uitgave van VU-blad Ad Valvas: “Vanaf niveau universitair docent kan een wetenschapper straks in overleg met de leidinggevende een focus aanbrengen op een van de kerndomeinen: onderzoek, impact en onderwijs.”
Ook Pamela Habibovic, rector van de Universiteit Maastricht, liet er bij haar inaugurale rede geen gras over groeien: het Erkennen en Waarderen-programma hoort bij de toekomst van de universiteit.
Toekomst van Erkennen en Waarderen
Nederland loopt hoe dan ook voorop met deze vernieuwingsslag. Twee aspecten die op nationaal niveau van voornaam belang worden geacht, zijn Open Science en teamwetenschap. In het eerste geval zijn open data, open publicatieplatforms en Open Access van waarde voor wetenschappers en hun verhoopte carrièrepaden. Bij het tweede punt is er aandacht voor afstemming tussen het individu en het collectief, modern leiderschap en maatwerk in het leveren van kwaliteit door verschillende rollen in de verschillende wetenschapsgebieden. Op nationaal en internationaal niveau is verder van belang dat er een gelijk speelveld is tussen instellingen en hun waarderingsbeleid, om de mobiliteit van academici niet te belemmeren.
Gezien de bevindingen van de Teaching Cultures Survey uit 2022 valt er nog veel te verbeteren in de balans tussen onderwijs en onderzoek in beoordelingsgesprekken. In het licht van het huidige programma dienen NWO en de Nederlandse kennisinstellingen voor eind 2023 concrete veranderplannen te hebben gemaakt. Op weg daarnaartoe organiseert NWO in april dus opnieuw een festival Erkennen en Waarderen, waar het debat over vernieuwingsrichtingen volop gevoerd zal worden. In dezelfde maand vindt het commissiedebat Wetenschapsbeleid plaats in de Tweede Kamer. Hier staan op de agenda onderwerpen zoals het Instellingsplan NWO, de Nationale Wetenschapsagenda en de NWO-strategie 2023-2026. De toekomst van Erkennen en Waarderen blijft dus op de radar van academie en politiek.
